Budynek elektrowni ukształtowany w duchu funkcjonalizmu i modernizmu. Zespół znakomicie wkomponowany w otaczający krajobraz naturalny, ulokowany na miejscu historycznych młynów miejskich, użytkowany zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem.

Historia

Elektrownię wodną zbudowano w latach 1926-1927, na podstawie projektu technicznego firmy J.M. Voith z Heidenheim w Niemczech. Obiekt ulokowano na miejscu spalonego (w 1925 r.) XVIII-wiecznego, ryglowego młyna i stopnia wodnego, przy wykorzystaniu historycznych budowli hydrotechnicznych. Od średniowiecza na stopniu wodnym w Trzebiatowie działały różnego typu młyny, garbarnia, folusz, tartak. W budynku elektrowni zainstalowano jeden hydrozespół typu Francisa, którego część mechaniczną wykonano w firmie J.M. Voith, a część elektryczną w firmie Brown Boweri & Co z Mannheim. Po 1945 r. zespół elektrowni był na bieżąco konserwowany i remontowany. W 2014 r. wymieniono hydrozespół, a historyczna turbina Francisa stanowi element ekspozycyjny. Obecnie elektrownia Trzebiatów wchodzi w skład Grupy ENEA S.A.

Opis

Zespól elektrowni wodnej zlokalizowany jest po płn.-wschodniej stronie układu staromiejskiego (bezpośrednio po wschodniej stronie pałacu), na kanale rzeki Regi, po południowej stronie ul. Mostowej. Dojazd od północy przez most nad kanałem energetycznym. W skład zespołu wchodzą: budynek elektrowni z hydrozespołem, stopień wodny złożony z trzech kanałów oraz jaz piętrzący na rzece Redze.

Budynek elektrowni wodnej ulokowany jest na małej wysepce, założony na planie prostokąta bezpośrednio nad komorą turbiny, z wejściem w ścianie wschodniej. Obiekt o zwartej (jednoprzestrzennej) bryle, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Fundamenty i ściany przyziemia o konstrukcji betonowej, izolowane; wyżej murowane z cegły ceramicznej i obustronnie tynkowane. Stropy żelbetonowe; nad komorą turbiny łukowate - kolebkowe. Dach o konstrukcji drewnianej, kryty „dachówkowopodobną” blachą falistą. Okna typu przemysłowego, metalowe, wielkopłaszczyznowe z podziałem szczeblinowym. Wrota dwuskrzydłowe, metalowo-drewniane, z wysokim nadświetlem. Elewacje o pierwotnej kompozycji i wystroju, ukształtowane w duchu funkcjonalizmu. Ściany opięte szerokimi lizenami, zwieńczone prostymi gzymsami; całość malowana w tonacjach niebieskich. Elewacja frontowa (północna) dwuosiowa, zaakcentowana trzypoziomowymi oknami. W budynku zainstalowany jeden hydrozespół, pierwotnie z turbiną typu Francisa (jednowirnikowa z wałem pionowy) o mocy 155 kW; obecnie zdemontowana i wyeksponowana przed budynkiem elektrowni.

Stopień wodny składa się z: kanału energetycznego z jazem, kanału roboczego z komorą turbiny oraz kanału ulgi. Kanały opływają wysepkę i łączą się ok. 20 m za elektrownią - przed ul. Mostową. Brzegi kanałów są murowane z kamienia, cegły i betonu, co świadczy o wielokrotnych remontach i przebudowach systemu wodnego. Kanał energetyczny (wschodni), na wysokości elektrowni jest zamknięty jazem, który utrzymuje stały poziom wody. Ściany przy jazie są wzmocnione murem oporowym, a przyczółki stanowią podpory mostu. Jaz posiada konstrukcję dwudzielną i składa się z drewnianej zastawki (o szer. 2 m) i przelewu lewarowego (o szer. 4 m) z ręcznym mechanizmem za pośrednictwem przekładni zębatych. Kanał roboczy doprowadza wody do komory turbiny, spiętrzone (do 1,6 m) przez jaz przed budynkiem elektrowni. Jaz o konstrukcji zastawkowej, dwudzielnej, o ręcznej regulacji za pomocą wyciągu trybowego; na jazie ustawiona jest żelbetonowa kładka. Kanał ulgi (o szer. 4,8 m) prowadzony jest zboczem skarpy, po zachodniej stronie elektrowni, przegrodzony jazem zastawkowym, który utrzymuje stałe piętrzenie na stopniu wodnym. Część ruchoma jazu wykonana jest z dyli drewnianych i piętrzy wodę do wys. 1,4 m.

Własność państwowa (spółka akcyjna). Obiekt dostępny (widoczny w całości) z zewnątrz - z ul. Mostowej i Nadbrzeżnej. Wejście na teren elektrowni po uzgodnieniu z ENEA, Oddział Płoty.

Oprac. Waldemar Witek, OT NID Szczecin, 23.07.2015 r.

Bibliografia

• Kulesza-Szerniewicz E., Szkic do przewodnika po zabytkach techniki woj. zachodnio-pomorskiego, [w:] Atrakcyjność turystyczna mostów zwodzonych. Międzynarodowe seminarium Dziedzictwo Techniki dla Przyszłości, red. M. Opęchowski, Szczecin 2004, s. 159-174.
• Witek M.W., Młyny, spichlerze, magazyny w przestrzeni miejskiej powiatu gryfickiego. [w:] Trzebiatów - Spotkania Pomorskie 2012, red. J. Kochanowska,  Trzebiatów 2013, s. 248-266.