Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół ewangelicki pw. św. Szczepana - Zabytek.pl

kościół ewangelicki pw. św. Szczepana


kościół 1902 - 1904 Toruń

Adres
Toruń, Wały gen. Władysława Sikorskiego 14

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. Toruń, gm. Toruń

Kościół stanowi przykład świątyni wzniesionej według zasad ogłoszonego w 1891 roku tzw.

programu wisbadeńskiego. Wykazuje analogie ze świątyniami projektowanymi przez Johannesa Otzena m.in. w Apoldzie i Elblągu. W wymiarze lokalnym jest elementem realizacji, inspirowanego wiedeńskim ringiem, programu urbanistycznego zagospodarowania pasa terenów uwolnionych po rozbiórce fortyfikacji średniowiecznych. Zespół znajduje się w obszarze wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz w obszarze  pomnika historii: „Toruń- Stare i Nowe Miasto”. 

Historia

Kościół wzniesiony dla ewangelickiej gminy reformowanej. Projekt kościoła sporządzony został w 1901 roku przez berlińskiego architekta Richarda Gansa. Prace prowadzono od końca 1902 roku, z przerwą spowodowaną strajkiem. W celu kontynuacji budowy sprowadzono murarzy z Włoch. Kamień węgielny położony w czerwcu 1903 roku. W sierpniu tego roku doszło do zawalenia się z powodu błędu konstrukcyjnego gurtów sklepiennych. Wymusiło to korektę projektu sklepień. Ukończony kościół poświęcono 18 lutego 1904 roku, w obecności superintendentów Deoblina i Hundertmarcka. Wyposażenie kościoła zakupiono dzięki dotacjom członków gminy. Prospekt organowy został wykonany przez organmistrza Maksa Terleckiego z Elbląga. Chrzcielnicę, ambonę i ławki wykonano w miejscowej pracowni snycerskiej Paula Borkowskiego. Witraże są dziełem Adolfa Seilera z Wrocławia. Do kościoła przeniesiono datowany na początek XVII wieku obraz Adoracja Baranka Apokaliptycznego ze zboru ewangelickiego pw. Świętej Trójcy oraz wykonany około 1904 roku ołtarz główny ze zlikwidowanej świątyni ewangelickiej w Nowej Wsi. Po II wojnie światowej kościół został przekazany gminie ewangelicko-augsburskiej i stanowi siedzibę jedynej w Toruniu parafii tego wyznania. 

Opis

Kościół usytuowany na działce u zbiegu ulic Wały Gen. Sikorskiego, Prostej i Wysokiej, poza obszarem miasta lokacyjnego, w bezpośrednim sąsiedztwie północnego pasa murów miejskich. Założony na rzucie prostokąta z płytkim prezbiterium po stronie zachodniej. Korpus dwunawowy, o nawie południowej dwukrotnie szerszej od północnej. W narożu północno-zachodnim wieża na rzucie kwadratu nieznacznie zryzalitowana w stosunku do elewacji korpusu. Po południowej stronie prezbiterium prostokątna zakrystia, a po północnej, częściowo weń wtopiona narożna wieżyczka. Korpus nawowy czteroprzęsłowy. W przęśle przywieżowym empora muzyczna. Nawy wydzielone ostrołucznymi arkadami osadzonymi na kamiennych kolumnach. Wnętrze kryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi na gurtach. Bryła kościoła zdominowana wieżą w narożu północno-wschodnim. Nawa główna kryta dachem dwuspadowym, boczna trzema dwuspadowymi dachami siodłowymi. Prezbiterium kryte dachem trój- a zakrystia dwupołaciowym. Elewacje na wysokim dwuuskokowym cokole zwieńczonym pulpitem z cegły glazurowanej. Elewacja wschodnia niesymetryczna, odzwierciedlająca podziały naw. Po stronie północnej fasada zwieńczona trójkątnym szczytem, po południowej nieznacznie zryzalitowana elewacja wieży. Naroże północne fasady podparte skośną szkarpą. Na osi, poprzedzony schodami, wysunięty przed lico, portal wimpergowy z ostrołucznym otworem wejściowym w uskokowych profilach. Sterczyny wimpergi osadzone na dwuskokowych skośnych przyporach. Ponad nim okulus o profilowanej krawędzi wypełniony rozetą w oprawie architektonicznej. Granica szczytu zaakcentowana szerokim fryzem wypełnionym ostrołuczną arkaturą z glazurowanymi półkolumienkami, osadzonymi na pulpicie parapetu. Analogiczny fryz ponad pierwszą kondygnacją wieży po stronie zachodniej i północnej. Szczyt trójkątny ujęty schodkowymi uskokami, zwieńczony krzyżem. W polu szczytu trzy ostrołuczne blendy w układzie schodkowym osadzone na pulpicie parapetu. Każda wypełniona ceglaną dekoracją maswerkową złożoną z biforialnych ostrołucznych blend, ponad którymi okulusy wypełnione wieloliściem. Elewacje wieży trójkondygnacyjne. Na poziomie parteru, po stronie zachodniej ostrołuczny otwór okienny na wydatnym parapecie, wypełniony maswerkiem w formie trzech lancet. W elewacji północnej ostrołuczny otwór wejściowy poprzedzony schodami, ponad którym okienko doświetlające.  Pomiędzy pierwszą i drugą kondygnacją fryz z arkaturą. Druga kondygnacja ujęta lizenami przechodzącymi w poligonalne sterczyny zwieńczone iglicami z kwiatonem. Górna partia kondygnacji zaakcentowana wygierowanym na lizenach fryzem. W pasie fryzu rozetki wypełnione trójliściem. W polach między lizenami po dwie wydatne ostrołuczne blendy mieszczące prostokątne okna szczelinowe. Trzecia kondygnacja na rzucie ośmiokąta. W każdej elewacji ostrołuczny otwór dzwonny wypełniony maswerkowymi podziałami złożonymi z dwóch lancet i okulusa. Kondygnacja zamknięta gładkim fryzem, ponad którym ceglany pulpit z rytmem ośmiu trójkątnych szczycików. W ich polu po jednym ślepym okulusie. Krawędzie szczycików dekorowane uproszczonymi czołgankami i kwiatonem. Pomiędzy szczycikami zgeometryzowane rzygacze. Wieża nakryta ośmiościenną iglicą z pozornymi lukarnami. Elewacja północna trójprzęsłowa. Przęsła wydzielone wysokimi szkarpami, zwieńczone trójkątnymi szczytami z kwiatonem. Partia szczytów oddzielona gzymsem z cegły glazurowanej. W każdym przęśle wydatny ostrołuczny otwór okienny na pulpitowym parapecie. Krawędzie otworów profilowane, wypełnione ceglanym maswerkiem z rozetą i trzema lancetami. W polach szczytów po jednej niewielkiej ostrołucznej blendzie na pulpitowym parapecie. Elewacja południowa czteroprzęsłowa. Przęsła kształtowane analogicznie do  północnych, jednak pozbawione szczytów. Elewacja zachodnia z przylegającym prezbiterium i bryłą zakrystii, ponad którą widoczna górna część jednej ze szkarp i odcinek gzymsu. Po stronie południowej trójkątny szczyt zamykający nawę główną, ujęty od północy schodkowym uskokiem a od południa częściowo wtopioną narożną wieżyczką. W polu szczytu niewielka ostrołuczna blenda. Wieżyczka na rzucie prostokąta z otworem drzwiowym w ostrołucznej wnęce osadzonej w elewacji zachodniej. Ponad poziomem okapu dachu zmieniająca przekrój na ośmioboczny. Zwieńczona gładkim fryzem ceglanym. Nakryta łamaną, ośmiościenną iglicą. W licu wieżyczki otwory szczelinowe.  Naroża prezbiterium ujęte dwiema parami prostopadłych szkarp, ponad którymi od północy i zachodu widnieje arkadowy fryz analogiczny do fryzu fasady. W centralnej części elewacji zachodniej wydatny okulus z rozetą w oprawie architektonicznej. Elewacje zakrystii z ostrołucznymi okienkami biforialnymi i otworem drzwiowym od zachodu.

Dostęp do zabytku ograniczony. Zespół dostępny z zewnątrz, wnętrze świątyni dostępne do zwiedzania przed/po mszach i uroczystościach religijnych.  

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.

Bibliografia

  • Kucharzewska J., Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920, Toruń 2004, s. 240-248.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: neogotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.121587, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.235775