dom Pod Gwiazdą - Zabytek.pl
Adres
Toruń, Rynek Staromiejski 35
Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. Toruń, gm. Toruń
Wartością zabytku są widoczne ślady licznych przekształceń, przeprowadzonych w kilku epokach stylowych - od gotyku, przez renesans i barok, po klasycyzm. Barokowe schody drewniane należą do najpiękniejszych zachowanych tego typu elementów wystroju w Polsce. Kamienica pod Gwiazdą jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Torunia, mającym także wartość historyczną - jednym z jej właścicieli był m.in. Filippo Buonaccorsi (zwany Kallimachem), humanista i nauczyciel synów króla Kazimierza Jagiellończyka.
Historia
Początki kamienicy sięgają zapewne przełomu XIII i XIV wieku. W XIV wieku była to kamienica dwutraktowa, podpiwniczona, z oficyną po północnej stronie działki. Pierwsza udokumentowana przebudowa nastąpiła około połowy XV stulecia. Powstała wówczas wielka sień, rozbudowano także tylny trakt. Kamienica miała wtedy jedno piętro, drewniane stropy i prawdopodobnie kręcone schody. Kolejna przebudowa nastąpiła w 2. połowie XVI wieku - kamienicę podwyższono o kolejne piętro i przebudowano wnętrze. Z tego okresu zachowały się m.in. elewacja podwórzowa, galeryjki w trakcie środkowym pięter, renesansowe polichromie na belkach stropu wielkiej sieni i sali tylnego traktu na parterze. Był to wówczas budynek trzypiętrowy, podpiwniczony, z oficyną od strony podwórza. Dobudowana część piwnic pod oficyną otrzymała sklepienie kolebkowe. Przebudowano wtedy zapewne również fasadę - z gotyckiej na renesansową. U schyłku XVII wieku ówczesny właściciel - Johann Georg Zöbner - dokonał kolejnej przebudowy kamienicy, nadając jej znany do dziś, barokowy kostium. Fasada uzyskała bogatą dekorację z ornamentem roślinnym i umieszczoną na szczycie gwiazdą, od której budynek wziął swoją tradycyjną nazwę. Dodano wówczas piaskowcowy portal, zdobiony ornamentem roślinnym i dwiema postaciami aniołów. W dużej sieni pojawiły się drewniane rzeźbione schody kręcone z figurą Minerwy i lwem podtrzymującym tarczę z datą „1697”. Na przełomie XVIII i XIX stulecia w sali przedniego traktu na pierwszym piętrze powstała klasycystyczna polichromia iluzjonistyczna. W 1856 roku na miejscu kaptura kominowego pojawiły się drugie kręcone schody (żeliwne), łączące parter z piętrami. W XIX wieku, oprócz mieszkań na wyższych kondygnacjach, na zapleczu kamienicy funkcjonowała fabryka mydła, należąca do jej ówczesnego właściciela - Johanna Michaela Wendischa, z kolei w wielkiej sieni mieścił się sklep. W 1905 roku przekształcono budynek na kamienicę czynszową. W latach 1967-1969 w budynku przeprowadzono prace budowlano-konserwatorskie, których celem był powrót do układu przestrzennego domu renesansowego przy wyeksponowaniu wartościowych elementów z innych epok. Portal wejściowy został z powrotem przesunięty na oś środkową, wnętrze zaś przystosowano do celów ekspozycyjnych dla Muzeum Okręgowego w Toruniu. W 1970 roku w kamienicy otwarto Galerię Sztuki Dalekiego Wschodu (obecnie Zbiory Sztuki Orientu).
Opis
Kamienica usytuowana na wschodniej pierzei Rynku Staromiejskiego. Fasada w kostiumie późnobarokowym, renesansowy układ przestrzenny wnętrza, z zachowanymi partiami domu gotyckiego. Budynek dwupiętrowy, podpiwniczony, zbudowany z cegły na kamiennym fundamencie. Stropy i przepierzenia drewniane. Fasada trójosiowa, wielokondygnacyjna, dekorowana sztukateriami z późnobarokowym ornamentem florystycznym. Szczyt zwieńczony gwiazdą. Na osi środkowej portal piaskowcowy z dekoracją barokową. Elewacja podwórzowa renesansowa. Wnętrze dwutraktowe na parterze oraz trójtraktowe na piętrach i w piwnicach. W tylnym trakcie parteru korytarz wychodzący na podwórze. Na stropach pomieszczeń parteru i pierwszego piętra polichromie renesansowe i barokowo-manierystyczne. Barokowe schody kręcone drewniane, rzeźbione, drugie schody żeliwne, neostylowe, wstawione w XIX wieku. Zachowało się pięć par drzwi intarsjowanych z połowy XVIII wieku.
Zabytek dostępny. Obiekt jest siedzibą Działu Kultur Pozaeuropejskich Muzeum Okręgowego w Toruniu. Mieszczą się w nim: ekspozycja stała sztuki dalekowschodniej „Świat Orientu”, sala wystaw czasowych (na drugim piętrze w przednim trakcie), pomieszczenia do lekcji muzealnych (w piwnicy), salonik klasycystyczny (na pierwszym piętrze w przednim trakcie). Na podwórzu urządzono ogród o cechach orientalnych wraz z dobudowaną wiatą - pawilonem nawiązującym do pawilonów chińskich. Ekspozycje w Kamienicy pod Gwiazdą są dostępne dla zwiedzających codziennie oprócz poniedziałków przez cały rok (szczegółowe informacje na stroni internetowej muzeum: http://www.muzeum.torun.pl/strona-30.html).
Oprac. Adam Paczuski, NID OT w Toruniu, 26.06.2014 r.
Bibliografia
- Tajchman J., Kamienica „Pod Gwiazdą” w Toruniu i jej problematyka konserwatorska, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. XXV, z. 280, Toruń 1994.
Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.
Rodzaj: budynek mieszkalny
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.121086, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.235574