Obiekt powstały na początku XIX wieku przedstawia klasycyzujące formy i zachował się w niezmienionej formie.

Historia

W XIV wieku, w źródłach wymieniana jest wieś Topola. W 1463 r. oddzielono ją od sąsiednich Przygodzic. W 1557 r. mamy już podział na Topolę Wielką i Topolę Małą, która przez kolejne stulecia będzie częścią dóbr przygodzickich, należących najpierw do Leszczyńskich herbu Wieniawa. W 1699 r. Rafał, ojciec króla Stanisława Leszczyńskiego sprzedał dobra przygodzickie Janowi Przebendowskiemu. W 1729 r. ich właścicielem był marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński. W 1755 r. dobra przygodzickie przeszły we władanie Radziwiłłów herbu Trąby. W 1823 r. ich właścicielem został książę Antoni Henryk Radziwiłł, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Jego żoną była księżna Luiza von Hohenzollern, stryjeczna siostra króla pruskiego Fryderyka Wilhelma. Ostatnim przedwojennym właścicielem był książę Michał Radziwiłł. To wówczas w 1931 r., majątek w Topoli Małej został rozparcelowany, a resztówkę kupił Kwiatkowski. Majątek w Topoli Małej przez lata oddawany był w dzierżawę. W 1865 r. obejmował 1733 mórg, w 1905 r. - 413,7 ha, a w 1925 r. - 435 ha. W majątku hodowano konie, bydło, owce i świnie. W okresie międzywojennym rozwijana była uprawa zbóż, ziemniaków i buraka cukrowego. W 1931 roku przeprowadzono parcelację 314 ha gruntów folwarcznych. Spichrz w Topoli Małej jest najstarszym obiektem zespołu, gdyż zbudowano go w pocz. XIX w. Pozostała zabudowa, w tym dwór dzierżawcy pochodzi z 4 ćw. XIX oraz pocz. XX w. Spichrz nie był w okresie swego istnienia przekształcany, jedynie przechodził doraźne remonty.

Opis

Na terenie obecnej wsi Topola Wielka Osiedle znajduje się założenie dworskie Topola Mała. Zespół usytuowany jest wśród pół, na płaskim terenie, po pd.-wsch. stronie linii kolejowej z Ostrowa Wlkp. do Wrocławia oraz po zachodniej stronie drogi ze wsi Topola Wielka do Topoli Małej. Składa się z dworu dzierżawcy i parku oraz podwórza folwarcznego. Zabudowa rozstawiona jest wokół niezabudowanego placu o kształcie zbliżonym do czworokąta. Wjazd na podwórze prowadzi przez bramę o ceglanych słupkach od strony wschodniej. Z tej strony podwórze jest ogrodzone ceglanym murem, który dochodzi do spichrza, usytuowanego w południowej części wschodniej zabudowy podwórza. Dwór dzierżawcy usytuowany jest od południa, na terenie niewielkiego zaniedbanego parku krajobrazowego. Zachodnią pierzeję podwórza tworzy ceglana obora. Po północnej stronie bramy wjazdowej znajdują się nowe garaże postawione w miejscu drewnianej wozowni oraz murowana stodoła z k. XIX w. Obiekt nakryty jest wysokim dwuspadowym dachem, a jego ceglane elewacje artykułowane są lizenami, z dekoracją tabulatorową z ciemniejszej cegły. Zabudowę podwórza uzupełnia czworak od północy.

Spichrz elewacjami wzdłużnymi skierowany jest na wschód, na drogę wiejską oraz na zachód, w stronę domu dzierżawcy. Elewacjami szczytowymi ustawiony na linii północ-południe. Murowany z cegły, na podmurówce ceglano-kamiennej, na rzucie prostokąta. Budynek o zwartej bryle, bez podpiwniczenia, piętrowy z dwiema kondygnacjami poddasza, nakryty wysokim naczółkowym dachem. Od południa dostawiona parterowa dobudówka. Wejście do budynku w północnej ścianie szczytowej. Wnętrze spichrza bez podziałów, z dwoma rzędami drewnianych słupów wspierających tragarze i drewniany, belkowy strop. Wszystkie elewacje tynkowane, z szerokim, gładkim międzykondygnacyjnym pasem zaznaczonym w tynku i otworami okiennymi o formie leżącego prostokąta. Elewacje wzdłużne trzyosiowe, z oknami powiekowymi w połaciach dachu. W oknach zachowane częściowo metalowe kraty. Spichrz pierwotnie posiadał drewniane wewnętrzne okiennice, obecnie zachowane częściowo.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania po uzgodnieniu.

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-11-2015 r.