Historia

Miasto Tomaszów założył w 1590 r. hetman wielki koronny Jan Zamoyski a lokację potwierdził przywilejem z 1621 r. jego syn Tomasz Zamoyski, wojewoda kijowski, który w 1627 r. ufundował tu pierwszy drewniany kościół parafialny. Kolejny, istniejący obecnie, został wzniesiony w 1727 r. kosztem Michała Zdzisława Zamoyskiego, wojewody smoleńskiego. Zapewne współcześnie z kościołem wzniesiono dzwonnicę. W 1750 r. kościół podmurowano a drewniany skarbiec zastąpiono murowanym. Zachowany w niezmienionym stanie. Kilkakrotne remonty (1788, ok. 1807, przed 1873 , 1878,1929, 2006) związane były przede wszystkim ze zmianą pokrycia dachowego oraz wymianą i konserwacją zniszczonych elementów; w 1962 r. wykonano nowe konstrukcje wież oraz remont więźby dachowej.

Opis

Zespół kościelny położony jest na południowy wschód od rynku, składa się z drewnianego kościoła i dzwonnicy. Cmentarz kościelny otoczony współczesnym ogrodzeniem, od frontu figura zapewne z XVII w. Kościół. Barokowy. Orientowany. Korpus główny wzniesiony na planie prostokąta, trójnawowy, trójprzęsłowy, pseudobazylikowy, z kwadratowymi wieżami i piętrową kruchtą od zachodu, a od wschodu z częściowo wysuniętym, prostokątnym prezbiterium równym szerokością nawie głównej. Po bokach prezbiterium, na przedłużeniu naw bocznych, znajdują się: od północy skarbiec, a od południa zakrystia, nad którymi d. kaplice (ob. składziki). Drewniany, wzniesiony w konstrukcji wieńcowej z bali modrzewiowych, na podmurówce. Skarbczyk murowany. Korpus główny i prezbiterium nakryte dachami dwuspadowymi; nad wieżami wklęsłe daszki czteropołaciowe zwieńczone cebulastymi hełmami z iglicami i krzyżami; dachy pokryte gontem. Nawy i prezbiterium nakryte pozornymi sklepieniami kolebkowymi; w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy; w skarbczyku murowane sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Nawa główna otwarta na nawy boczne arkadami wspartymi na czterech parach kwadratowych słupów o wyodrębnionych postumentach i kapitelach. W nawach bocznych wydzielone kaplice; ściany prezbiterium przeprute szerokimi arkadami do d. kaplic na piętrze zakrystii i skarbca. Ściany naw i prezbiterium zwieńczone profilowanym gzymsem, naroża węgłów obite deskami w formie pseudolizen. Belka tęczowa przerwana i wygięta półkoliście, z Grupą Ukrzyżowania zapewne z poł. XVII w.; od zachodu nadwieszony chór muzyczny. Fasada ukształtowana w sposób nawiązujący do murowanej architektury barokowej. Trójosiowa, z dwukondygnacjową partią środkową zwieńczoną trójkątnym szczytem i ujętą wysuniętymi, trzykondygnacjowymi wieżami, pomiędzy którymi nadwieszony balkon. Naroża wszystkich elewacji obite deskami imitującymi lizeny, ściana wschodnia i prezbiterium oszalowane pionowo, szczyty i górne kondygnacje wież oszalowane w jodełkę. W górze wydatny, podbity fasetowo, okap; dołem szeroki daszek pulpitowy osłaniający podwalinę. Elewacje skarbca o podziałach ramowych. Okna prostokątne, wielokwaterowe, obite profilowanymi listwami; w wieżach okrągłe w dolnej kondygnacji i owalne w górnej. W wnętrzu ołtarz główny manierystyczny z 2 ćw. XVII (przerabiany), pozostałe późnobarokowe z obrazami z XVII-XIX w. Dzwonnica wzniesiona na planie kwadratu, dwukondygnacjowa, z nadwieszoną izbicą. Drewniana, zbudowana w konstrukcji szkieletowej, oszalowana, nakryta dachem namiotowym pod gontem.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 24.10.2014 r.