Dużą wartość artystyczną posiada także główny ołtarz świątyni - późnogotycki tryptyk z około 1530 roku z przedstawieniem Chrystusa ukazującego się Marii po zmartwychwstaniu, wykonany przez warsztat Mistrza Tryptyku z Szynku (?).

Historia

Najstarszy kościół pw. św. Idziego w Tarczku wg Roczników Jana Długosz miał powstać rzekomo w 1086 roku z fundacji księcia Władysława Hermana, jako wotum dziękczynne za narodzenie syna Bolesława. Pierwszy raz w źródłach miejscowość ta pojawia się w latach 20. XIII wieku jako tzw. kasztelania biskupów krakowskich. Uważa się, że obecną świątynię zbudowano w 2. ćwierci XIII wieku z fundacji bpa krakowskiego Iwona Odrowąża. W 1228 roku miała przy niej istnieć prepozytura, co współcześnie jest kwestionowane. W 1325 roku w spisie świętopietrza odnotowano nowo tarską parafię pw. św. Idziego. W 1591 roku ukończono kapitalny remont budowli (wówczas wymurowano na nowo fasadę zachodnią i rozebrano emporę zachodnią) oraz dokonano jej konsekracji. W XVII wieku lub w XVIII wieku przebito nowe otwory w fasadzie zachodniej i dobudowano kruchtę. W 1738 roku stan dachu i sklepień świątyni określony został jako bardzo zły. W 1803 roku przeprowadzono gruntowną jej restaurację, połączoną z budową m.in.: skarpy i przebiciem okien. W 1887 r. wnętrze nawy wybielono i nakryto drewnianym sufitem. W 1930 roku kościół był remontowany. W latach 1945-1946 sklepiono w nim na nowo prezbiterium, odsłonięto fragmenty kamieniarki romańskiej i nowożytnej polichromii. W latach 1952-1954 wykonano kolejną renowację obiektu. W latach 1995-1998 dokonano konserwacji późnogotyckiego tryptyku z około 1530 roku. W latach 2010-2012 przeprowadzono przy kościele generalne prace restauratorskie i budowlane (m.in.: wymieniono pokrycie dachowe, poprawiono estetykę fasad i odtworzono romańskie okno), a także konserwacji poddano manierystyczne boczne ołtarze z 1614 roku.

Opis

Kościół usytuowany w zachodniej części wsi, zajmuje środek nieregularnego placu, otoczonego kamiennym murem z dziewiętnastowieczną drewnianą dzwonnicą w południowo-zachodnim narożniku. Romańska, orientowana świątynia jest budowlą jednonawową z węższym i niższym, zamkniętym prosto, kwadratowym prezbiterium, do którego od północy przylega niska, prostokątna zakrystia. Przy korpusie znajdują się od południa niska, kwadratowa kruchta, a od południowego-wschodu znacznych rozmiarów narożna skarpa. Kościół wymurowano z kamiennych ciosów, częściowo tynkowano. Nakrywają go dachy dwuspadowy (nad nawą z sygnaturką, prezbiterium i kruchtą) i dwupołaciowy (nad zakrystią). Kamienne elewacje budowli, o trójkątnych szczytach od wschodu i zachodu, są skromne, jedynie prezbiterialne mają zachowane relikty pierwotnej artykulacji poziomej i pionowej. Wejścia akcentują kamienne portale: główny z XVII wieku (?) i w kruchcie ostrołukowy. Wnętrza świątyni nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe (w prezbiterium, kruchcie), kolebkowe z lunetami (w zakrystii) i drewniane stropy (w nawie). W nawie i prezbiterium dostrzec można pozostałość romańskich otworów okiennych i kamieniarki (w zachodniej części nawy wsporniki - pozostałość empory?), a także polichromii z końca XVI-1. ćwierci XVII wieku (głównie ornamentalnej, na wschodniej ścianie prezbiterium figura świętego biskupa). Wśród elementów wyposażenia obiektu godne uwagi są m.in.: renesansowy tryptyk z około 1530 roku (warsztat Mistrza Tryptyku z Szynku?), dwa manierystyczne ołtarze boczne z około 1614 roku, ambona z 2. połowy XVII wieku i kamienna chrzcielnica z 2. połowy XVIII wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 21.10.2014 r.

Bibliografia

• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 70.
• Brzeziński Z., Fundacja Kościoła w Tarczku a rozwój kultu św. Idziego w Polsce średniowiecznej, [w:] Bodzentyn. Z dziejów Miasta w XI-XX wieku, red. K. Bracha, 1998, s. 33-38.
• Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002, s. 179-183.
• Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa Kraków 1995, s. 14-15, 95, 97-98.
• Hadamik Cz., Kasztelania Tarska, Warszawa 2011, s. 38-40, 127-130.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński i B. Wolff, z. 2: Powiat iłżecki, opr. O. Puciata i Z. Świechowski, Warszawa 1957, s. 22-23.
• Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 148-149.
• Kracik J., Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII i XVIII wieku, ,,Nasza Przeszłość” 1984, t. 61, s. 111-147.
• Kubica E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. XVII 1996, s. 131-189.
• Maleczyński Karol, Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975, s. 262-263.
• Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 298-301.
• Secomska K., Tarczek. Tryptyk, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. A.S. Labuda i K. Secomska, Warszawa 2004, s. 265-267.
• Sztuka polska przedromańska i romańska o schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. 2: Katalog i bibliografia zabytków, oprac. M. Pietrusińska, Warszawa 1971, s. 766-767.
• Świechowski Z., Architektura Romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 250-251.
• Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 523-527.
• Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 153-155, 173, 178.
• Wawrzeniecki M., Opis zabytków w Tarczku, Bodzentynie, Kacicach i Prandocinie, „Sprawozdania Komisji Historycznej Sztuki w Polsce" 1907, t.  VIII, z. 1-2, szp. L-LV.
• Wiśniewski J., Dekanat iłżecki, Radom 1909-1911, reprint Kielce 2000, s. 298-309.
• Wojtasik Z., Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych- prowadzone pod od 1990 roku do połowy 2000 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 74, 79-80.
• Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 168.