Centrum zespołu stanowi klasycystyczny pałac zbudowany po poł. XVIII w., powiększony ok. 1853 r. usytuowany na terenie rozległego parku krajobrazowego. W l. 1853-1864 pobudowano w pobliżu pałacu imponujący zespół reprezentacyjnych budynków gospodarczych o neogotyckich formach oraz w tzw. stylu normandzkim. Z tego okresu pochodzi również neogotycka kaplica - mauzoleum grobowe rodziny Taczanowskich.

Historia

Taczanów, pierwotnie znany był pod nazwą Jastrzyków. Wzmiankowany jako gniazdo rodowe rodziny Taczanowskich w 1397 r. W l. 1618-1781 Taczanów należał do jezuitów kaliskich. Po kasacie klasztoru dobra w Taczanowie wraz z Sowiną Kościelną i Błotną a także Słowińcem powróciły do Taczanowskich. Do ok. 1795 r. Taczanów należał do Mikołaja Taczanowskiego, chorążego ziemi wieluńskiej, a następnie jego syna Maksymiliana. Od 1852 roku rozległe dobra Taczanów stały się własnością syna Maksymiliana, Alfonsa Felicjana hrabiego Taczanowskiego. Tenże w 1856 r. utworzył ordynację w Taczanowie, na którą składały się oprócz majątku w Taczanowie, dobra w Lubomierzu, Sowina Błotna, Sowina Mała, Rokitów, Zawada, a od 1867 r. także Bógwidze, Kotarby i Józefina. Drugim ordynatem na Taczanowie w 1876 r. został bratanek Alfonsa, Antoni, hrabia Taczanowski. Ostatnim, trzecim ordynatem był jego syn, Jan, hrabia Taczanowski w l. 1917-1939. W okresie II wojny światowej majątek znajdował się pod zarządem niemieckim. Po 1945 r. majętność została upaństwowiona i utworzono w nim Zakład Rolny PGR. Od 1970 r. Taczanów stał się siedzibą Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych, obejmującego 6100 ha w całym pow. pleszewskim. Obecnie zespół w Taczanowie powrócił do spadkobierców hrabiów Taczanowskich. W 1877 r. powierzchnia całego majoratu wynosiła 3733 ha. W końcu XIX w. w Taczanowie pracowała cegielnia i gorzelnia. W 1926 r. majątek w Taczanowie wraz z folwarkiem Lubomierz obejmował 839 ha. Prócz gorzelni, pracowała elektrownia i tartak, istniały szkółki leśne. W majątku hodowano konie, bydło, świnie. Powierzchnia całego majoratu wynosiła wówczas 3666 ha. Pałac wzniesiono w 2 poł. XVIII w., a następnie powiększono w 1853 r. W 1922 r. przebudowano facjatę oraz frontowy portyk. W l. 70. XX w. został gruntownie wyremontowany. Zespół zabudowań gospodarczych dziedzińca reprezentacyjnego wzniesiono w l. 1853-1864. Częściowe przebudowy miały miejsce na przełomie XIX/XX w. obniżono wówczas ptaszarnię i zamieniono ją na stajnię koni cugowych. Stajnia przy wschodnim wjeździe zaadaptowana została na dom mieszkalny. Ok. 1861 roku zbudowano neogotycką kaplicę grobową w parku. Po połowie XIX w. uformowano wokół rezydencji park krajobrazowy.

Opis

Taczanów, duża wieś, położona 6 km na południe od Pleszewa, nad Strugą Taczanowską, prawym dopływem Neru, przy drodze do Bronowa. Założenie pałacowe usytuowane jest w centralnej części wsi, po zachodniej stronie szosy do Pleszewa. Wokół zespołu teren rolniczo-leśny o równinnym i płaskim ukształtowaniu. Dawny majątek w Taczanowie składa się z części rezydencjonalnej wpisanej do rejestru zabytku oraz zespołu folwarcznego usytuowanego w zachodniej części wsi.

Zespół rezydencjonalny usytuowany we wschodniej części założenia. Składa się na niego pałac i przyległy doń rozległy dziedziniec złożony z budynków gospodarczych, wysokiej bramy z małym dziedzińcem, przyległej od wschodu oraz parku, w którym usytuowana kaplica z dzwonnicą. Całość zorganizowana została na osi wschód - zachód, idąc od bramy na wschodnim skraju, przez mały dziedziniec, wnętrze dużego dziedzińca, pałac, zachodnią część parku z groblą i dalej do podwórza folwarcznego. Budynki części rezydencjonalnej rozstawione wokół prostokątnego placu ze zwartą zabudową od zachodu i południa. Główny wjazd na teren dziedzińca, z parku, od pd.-zach. przez narożną przejazdową wieżę. Od pd.-wsch. ogrodzony ceglanym murem. Drugi wjazd prowadzi od wschodu przez bramę w murze z 1853 r. Na południe od pałacu zamykającego zabudowę od zachodu, usytuowane są dwie oficyny rozdzielone bramą wjazdową. Południową pierzeję przypałacowego dziedzińca tworzą oranżeria, wozownia, cieplarnia z basztami oraz ptaszarnia przekształcona na stajnię koni cugowych. Tzw. mały dziedziniec gospodarczy, przyległy do dużego dziedzińca, zajmujący wschodnią część zespołu otoczony jest od drogi pięciobocznym ceglanym murem z wieżą na osi. W pomieszczeniach w tej części znajdowało się mieszkanie kowala oraz stajnia koni cugowych przekształcona na mieszkania. Zabudowę północnej pierzei dużego dziedzińca uzupełniała wozownia ze stajnią oraz kuźnia, które obecnie nie istnieją.

Pałac zbudowany w stylu klasycyzmu berlińskiego fasadą zwrócony jest ku zachodowi. Murowany, piętrowy, na piwnicach sklepionych odcinkowo, zwieńczony dwuspadowym dachem. Wzniesiony został na planie prostokąta, z aneksem od wschodu. Reprezentacyjne pomieszczenia w trakcie zachodnim, z holem na osi, do którego pierwotnie, od północny przylegał salon w stylu Ludwika XV, sąsiadujący z błękitnym salonikiem. Pd-wsch. narożny kredens połączony był z oficyną. Elewacje budynku z boniowanym tynkiem, artykułowane gzymsami podokiennymi i sztukatorskim fryzem międzykondygnacyjnym. Nad oknami roślinne dekoracje sztukatorskie. Od frontu pseudoryzalit poprzedzony gankiem kolumnowym, nakrytym balkonem z żeliwną balustradą z poł. XIX w. We wnętrzu holu zachowane drewniane kolumny, przyścienne pilastry i schody.

Oficyny i wieżę z ok. 1864 r. zbudowano w stylu neogotyckim. Oficyna bliższa pałacowi mieściła pierwotnie pokój pana, bibliotekę oraz kancelarię. W okresie międzywojennym były tam także pokoje dla praktykantów oraz kasa. Zarówna wieża jak i oficyny murowane z cegły, nietynkowane. Oficyny parterowe, ze sklepieniami krzyżowymi na gurtach w krużgankach, zwieńczone niskimi dwuspadowymi dachami. Wieża - brama wjazdowa, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim, czterospadowym dachem, zwieńczonym metalowymi iglicami z chorągiewkami, na których herb Jastrzębiec. Na elewacjach wieży zwieńczonych krenelażem, ze sterczynkami w narożach, w blendach umieszczone zostały alegoryczne rzeźby gospodarności, a w fasadzie herb Taczanowskich. Oranżeria z ok. 1853 r. w tzw. stylu normandzkim użytkowana była do 1939 r. jako sala balowa, po 1945 r. jako magazyn. Elewacje pozostawione w cegle, podzielone fryzem kordonowym i pasami z glazurowanych cegieł, zwieńczone w szczytach sterczynkami i schodkowym krenelażem. Dalej zabudowę dziedzińca wypełnia cieplarnia z ceglanymi basztami, zwrócona na południe w stronę parku oraz wozownia. Ciekawym obiektem jest ptaszarnia z 1853 r. zbudowana w tzw. stylu normandzkim. Na przełomie XIX/XX w. obniżona i zamieniona została na stajnię koni cugowych. Budynek murowany z cegły, parterowy, nakryty ośmiopołaciowym uskokowym namiotowym dachem z latarnią, wzniesiony na rzucie ośmioboku. We wnętrzu centralnie rozmieszczony okrąg z kolumn niosący spłaszczoną kopułę. Przy ścianach promieniście rozmieszczone boksy. Od pd. - otwarta przybudówka dla ptaków, od zach. - frontowy przedsionek z przejazdem, ujęty pięciobocznymi przybudówkami. Zabudowę gospodarczą uzupełnia stajnia koni cugowych przy wschodniej bramie do zespołu, zamieniona z pocz. XX w. na dom mieszkalny. Budynek zbudowany w podobnej stylistyce jak pozostałe obiekty. Podobną formę przedstawia zabudowa tzw. małego dziedzińca na wschodnim skraju zabudowy.

Zabudowę otacza krajobrazowy park o powierzchni prawie 18.0 ha, który został uformowany po zbudowaniu obiektów dziedzińca przypałacowego, po poł. XIX w. Park założono na rzucie nieregularnego wieloboku z zabudową w części wschodniej. Główne wjazdy na jego teren prowadzą od wschodu, z szosy do Pleszewa. Jedna droga wzdłuż alei grabowej prowadzi przed front pałacu, a druga przez bramę na dziedziniec przypałacowy. Kolejne wjazdy prowadzą od strony podwórza folwarcznego oraz od pn.-zach., od strony lasu i dawnej bażantarni. W części zachodniej parku znajdują się trzy duże stawy połączone z dwoma leżącymi poza terenem parku. Park został wkomponowany w okoliczne lasy, sady a prowadzące do niego drogi obsadzone są drzewami. Na terenie parku rośnie 48 gatunków drzew i krzewów, wśród których należy wymienić cisy, jodły, jałowce, sosny żółte, daglezje, kasztanowce, dęby, graby i magnolie. Przed pałacem rozciąga się trawnik z fontanną okolony asfaltowym podjazdem. Na uwagę zasługują w parku szpalery i aleje grabowe. W części wschodniej parku zachowała się neogotycka kaplica z 1861 r. połączona gankiem z dzwonnicą. Murowana z cegły, orientowana, salowa z węższym prezbiterium. Elewacje pozostawione w cegle ze szkarpami i fryzem, zakończone sterczynami. Fasada zwieńczona wysmukłą sygnaturką. We wnętrzu sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowo-żebrowe w prezbiterium. Ołtarze, ambona, chrzcielnica i stalle - neogotyckie, a w krypcie szczątki doczesne członków rodziny Taczanowskich.

Zabytek dostępny częściowo; park dostępny oraz zabudowa z zewnątrz.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 28.12.2015 r.