Obiekt stanowi świadectwo dziejów tysięcy mieszkańców miasta, którzy od XVIII wieku do II wojny światowej stanowili znaczącą część społeczności Szydłowca. Znajdujące się na cmentarzu płyty nagrobne są cennym zabytkiem sztuki sepulkralnej.

Historia

Żydzi w Szydłowcu stanowili od wieków liczną społeczność. Pierwsi obywatele wyznania mojżeszowego pojawili się tutaj już w 2. połowie XVI wieku. Właściciele miasta stworzyli im dogodne warunki osiedlania się. W mieście powstała w związku z tym synagoga, szkoła o charakterze religijnym (cheder) i rytualna łaźnia (mykwa). Lokalizacja pierwszego kirkutu w Szydłowcu jest trudna do określenia. Wiadomo, że istniał już w końcu XVII wieku. Można przypuszczać, że był usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie nieistniejącej już dzisiaj bożnicy. W początku XIX wieku. cmentarz ten zapełnił się całkowicie. Poza tym naruszał przepisy prawa, które nakazywały by tego typu obiekt był oddalony od domów mieszkalnych. W związku z tym w 1811 roku gmina żydowska wykupiła kolejną działkę. W niedługim czasie obie części ogrodzono i na terenie pomiędzy nimi wybudowano dom przedpogrzebowy. W 1831 roku utworzono cmentarz choleryczny dla ofiar epidemii; początkowo odosobniony, w latach 1918-1939 przyłączony został do istniejącego cmentarza.

Społeczność żydowska Szydłowca przestała istnieć w latach 1942-1943 w wyniku wysiedleń i zagłady w obozach hitlerowskich. W 1957 roku zamknięto cmentarz, a nagrobki znajdujące się na dwóch najstarszych działkach przeniesiono na teren obecnie istniejącego kirkutu. Dwa lata później działki te przeznaczono pod zabudowę. W 1967 roku postawiono na cmentarzu pomnik upamiętniający stu pięćdziesięciu Żydów zamordowanych na terenie cmentarza przez hitlerowców oraz w hołdzie szesnastu tysiącom obywateli wyznania mojżeszowego z Szydłowca i okolic zamordowanym w obozach zagłady. W 2005 roku wzniesiono tu grobowiec (ohel), w którym znajdują się pochówki rabinów. W czasie spisu w latach 1979-1980 i 1987 zinwentaryzowano około 3100 nagrobków pochodzących z lat 1831-1942. W 2000 roku sporządzono kolejną dokumentację, wg której znajdowało się tu już 1750 nagrobków.

Opis

Szydłowiecki kirkut jest miejscem, na którym zgromadzono płyty nagrobne, pochodzące z trzech żydowskich cmentarzy szydłowieckich. Wygląd nagrobków jest dość zróżnicowany. Wśród ok. dwóch tysięcy obiektów, zgodnie z żydowską tradycją dominują macewy. Ich wygląd, wielkość i trudność wykonania odzwierciedlały zamożność i pozycję społeczną zmarłego lub rodziny, z której pochodził. Większość macew znajdujących się na cmentarzu wykuta jest w piaskowcu szydłowieckim i pochodzi z XIX wieku. Właściwości tego rodzaju kamienia powodują, że wyryte symbole i wykonane w większości w języku hebrajskim napisy są nawet dzisiaj czytelne. Na terenie cmentarza znaleźć można również nagrobki podwójne, w formie sarkofagu lub ściętego pnia drzewa.

Symbolika przedstawień na płytach nagrobnych jest bardzo rozwinięta i zależy od wielu kwestii. Palące bądź zgasłe świece, skarbonka (jałmużna), ptak z gałęzią przynależne są kobietom. Pochowanych mężczyzn zaś oznaczają książki (studiowanie Talmudu i Tory) oraz symbole rodów: konewka - ród kohenów, lew - plemię Judy. Obok symboli na płytach znajdują się również inskrypcje szczegółowe dotyczące personaliów zmarłego, daty zgonu, pobożności w ciągu życia oraz potwierdzają ewentualną przynależność do chasadyzmu.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 14.11.2014 r.