Historia

Początki Szydłowa wiążą się być może z obronnym grodem, który mógł istnieć na wzgórzu położonym na południe od miasta, w rejonie dzisiejszego kościoła Wszystkich Świętych i osadą przedlokacyjną powstałą zapewne w XI-XII wieku. Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191 roku .Według księdza J. Wiśniowskiego nadanie praw miejskich osadzie nastąpiło w 1225 roku Choć data wydaje się być błędna, samo wydarzenie mogło mieć miejsce. W 1241 roku miasto zostało zniszczone w trakcie najazdu tatarskiego. W Szydłowie stał zapewne drewniany dwór myśliwski książąt krakowskich, o czym pośrednio świadczy wystawiony tu w 1255 roku dokument Bolesława Wstydliwego. W końcu 1. ćwierci XIV wieku miasto otrzymało lokację na prawie średzkim, czego  dowodem jest dokument sprzedaży wójtostwa szydłowskiego mieszczaninowi krakowskiemu Zammeloniemu wystawiony w 1329 roku przez Władysława Łokietka. W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki włączył Szydłów w system umocnień ziemi sandomierskiej, poprzez budowę murów obronnych. Mury o długości ponad 1 km opasywały obszar o powierzchni około 6,5 ha i wymiarach około 280x290 m. Południowy bok miasta tworzył linię prawie prostą, od pozostałych stron narys miał obły. Od południowego-zachodu w teren miasta wcinał się głęboko wąwóz. W murach były zapewne dwie bramy: Krakowska - od południa i Opatowska - od wschodu oraz furta od północnego-zachodu. Zapewne w połowie XV wieku przebudowano mury (zachowany odcinek południowo-wschodni i zachodni) i dostawiono przedbramię do Bramy Krakowskiej. W 1468 roku Szydłów uległ pożarowi. W 1519 roku król przeznaczył czopowe na naprawę murów.  W 1541 roku kolejny pożar zniszczył obwarowania, które zostały naprawione dzięki dochodom z czynszów od gorzelników. Następny pożar miał miejsce w 1556 roku. W 1565 roku Zygmunt August wystawił przywilej nadającym miastu dochód ze sprzedaży alkoholu na naprawę murów miejskich. Brama Krakowska otrzymała wówczas wnękową attykę z dwoma kolistymi wieżyczkami. Zapewne w tym samym czasie przebudowano Bramę Opatowską oraz przebito dwie furty: przy kościele i na terenie zamku. Miasto popadło w ruinę po pożarach w 1630 i w 1655 roku. Obwarowania miejskie nie zostały już potem odbudowane. W 1822 roku zostały wystawione na licytację, na szczęście dzięki brakowi zainteresowania ocalały. Na planie miasta wykonanym przez M. Potockiego w 1823 roku widoczny jest prawie pełen obwód murów miejskich (bez narożników północno-zachodniego i południowo-zachodniego) z dwiema bramami: Krakowską i Opatowską, która została zniszczona w 2. poł XIX wieku. Mury zostały częściowo zrekonstruowane w latach 1926-1927, Brama Krakowska w latach 1929-1930. Miasto zostało zniszczone przez działania wojenne w 1944 roku. W 1946 roku odbudowano mury i Bramę Krakowską, która została nadbudowana w górnej części. W 2010 roku odrestaurowano chodnik obronny na murze przy placu zamkowym wraz z gankiem. W 2011 roku przeprowadzono rewitalizację murów od strony ulicy Kieleckiej oraz Bramę Krakowską.

Opis

Szydłów leży na pograniczu Gór Świętokrzyskich i Niecki Nidziańskiej, na tzw. Pogórzu Szydłowskim. Od zachodu, północy i częściowo wschodu otoczony jest przez wąwóz, w którym płynie rzeka Ciekąca. Od strony północno-zachodniej mury wzniesiono na skraju wysokiej ściany wąwozu, od strony południowej i wschodniej na płaskim terenie i umocniono wałem ziemnym i fosą. W skład zespołu wchodzą mury miejskie, Brama Krakowska i relikty bramy miejskiej przy ulicy Staszowskiej i ulicy Brzezińskiej (tzw. Brama Opatowska). Zachowany pas murów, biegnie na czterech odcinkach o łącznej długości około 680 m w zachodniej, południowej i wschodniej części miasta. Od zachodu w kilku miejscach podparty jest szkarpami. Północno-zachodni przebieg murów nie jest czytelny. Mur wzniesiony został z łamanego piaskowca układanego warstwami wyrównawczymi. Ma 1,8 m grubości, jego całkowita wysokość wynosi 6,5-7 m. Zwieńczony jest krenelażem.

Brama Krakowska, która broniła dostępu do miasta od południa, złożona była z wysokiej baszty, zamykanej broną i z niższego, prawie kwadratowego przedbramia. Właściwa wieża bramna była obustronnie wysunięta przed mur obronny. Zachowała się ściana frontowa zwieńczona renesansową attyką z narożnymi, kolistymi wieżyczkami. Między wnękami górnej kondygnacji znajdują się dwa prostokątne okienka, a w półkolistych wnękach attyki cztery otwory strzelnicze. W przyziemiu znajduje się ostrołukowy otwór wjazdowy. Od zachodu na chodnik prowadzą kamienne schody.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 08.12.2014 r.

Bibliografia

• Architektura gotycka, Mroczko T., Arszyński M. (red.), t. 2: Katalog zbytków, Włodarek A., (red.), Warszawa 1995, s. 227, 333.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie J.Z. Łoziński, B Wolff (red.), z. 1: Powiat buski, oprac. Kazimiera Kutrzebianka, Warszawa 1957, s. 79-80.
• Karta ewidencyjna, Zespół miejskich murów obronnych, oprac. Łabęcki Zbigniew M., Szydłów 1994, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Kielcach.
• Borsa T., Szydłów [w:] Zin W. (red.) Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, t. 1: Kalinowski W. (red.) Miasta historyczne, Warszawa 1986, s. 461-476.
• Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 145-148.
• Kiryk F., Szydłów w późnym średniowieczu, [w:] Jastrzębski C. (red.) Szydłów przez stulecia, Szydłów 2011, s. 53-71.
• Maszczyński T., Szydłów, Kielce 1966, s. 84-86, 89-90.
• Maszczyński T., Szydłów. Przewodnik, Szydłów 2000.
• Mirowski R., Szydłów. Brama Krakowska [w:] Świętokrzyski album. Część I. , Kielce 2000, s. 136.
• Szydłowski T., Szydłów, miasteczko średniowieczne, „Ziemia”, t. 12, 1927, s. 2-5.
• Widajewski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku., Warszawa 1973, s. 445-455.
• Wiśniewski ks. J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem, Marjówka 1929, s. 293-314.