Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św. Władysława - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św. Władysława


kościół XIV w. Szydłów

Adres
Szydłów

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Szydłów - miasto

Założenie parafialne w Szydłowie to istotny element, wyjątkowego w skali europejskiej, średniowiecznego warownego miasta.

Gotycka świątynia należy do grupy kościołów „ekspiacyjnych” ufundowanych przez Kazimierza Wielkiego, jednych z najciekawszych czternastowiecznych budowli sakralnych w Europie Środkowej. Wśród jej wyposażenia dostrzec można cenne dzieła późnogotyckiego snycerstwa i malarstwa.

Historia

Najstarszy kościół w Szydłowie był drewniany i powstał przed 1325 r., kiedy to po raz pierwszy odnotowano w źródłach funkcjonującą przy nim parafię. Wśród jego domniemanych fundatorów najczęściej badacze wskazują na Władysława Łokietka. W latach 50.-60. XIV w. Kazimierz Wielki wystawił na jego miejscu obecną świątynię, wg Jana Długosza w ekspiacji za zabójstwo wikarego katedry krakowskiej Marcina Baryczki w 1349 r. (ob. takie okoliczności fundacji są kwestionowane). W latach 1580-1604 w trakcie jednego z remontów dobudowano do niej od zachodu kruchtę, a od północy kaplicę Literacką. W 1630 r. w czasie pożaru miasta całkowitemu zniszczeniu uległy dach i sklepienie kościoła. Najpewniej tego roku rozpoczęto jego remont, połączony z rozbiórką filarów i sklepień nawowych. Prace te ukończono szybko, bo już w 1633 r. odnowioną świątynie konsekrował sufragan krakowski bp Tomasz Oborski. Ponownie została uszkodzona w 1655 r. tym razem przez wojska szwedzkie. Konieczne naprawy wykonano dość szybko, skoro już w 1664 r. konsekrowano znajdujące się w niej ołtarze. W 1693 r. była ponownie odrestaurowana po pożarze. W 1724 r. zaadaptowano na dzwonnicę sąsiadujący z kościołem element umocnień miasta, wówczas dodano do niego piętro i wieżę schodową. Najpewniej w końcu XVIII w. wraz z plebanią zbudowano główną bramę kościelną. W XIX w. budowle tego zespołu były kilka razy remontowane (1836, 1868). W 1872 r. dobudowano do świątyni kruchtę południową. Trudnym okresem w ich dziejach była druga połowa 1944 r., ponieważ wówczas w skutek działań wojennych zostały poważnie uszkodzone lub zniszczone (dom wikariuszy, plebania). Sam kościół stracił wtedy w wyniku pożaru dachy, całe wyposażenie, a jego mury zostały nadwątlone. Wobec takiego stanu kierujący jego odbudową Jerzy Żukowski postanowił rozebrać wtórne dobudówki (kruchty zach. i pd.) i przywrócić go do domniemanego stanu pierwotnego (zrekonstruowano układ pseudodwunawowy i sklepienia), w czym pomogły odkrycia pozostałości filarów sklepiennych. Wspomniane prace wykonano w latach 1945-58. Około 1957 r. sprowadzono do świątyni ze Zwanowic późnogotycki tryptyk, a w latach 1958-60 odbudowano dzwonnicę. W latach 2009-12 przy kościele wykonano gruntowne prace restauratorskie, dzięki nim wyeksponowano oryginalne wątki murów, kamieniarkę (portal pd. i detal architektoniczny w zakrystii) i naprawiono dach kościoła. Wówczas również przeprowadzono konserwację części wyposażenia, m.in.: ołtarz boczny z pocz. XVII w. (wraz z późnogotyckimi rzeźbami) i obraz Zwiastowanie z lat 1600-20.

Opis

Zespół kościoła par. pw. św. Władysława położony jest na wzniesieniu, we wsch.-pd. części miasta lokacyjnego. Jego elementy gotycka świątynia, barokowa dzwonnica (o średniowiecznych zrębach), d. cmentarz i brama z k. XVIII w. zajmują wnętrze trapezoidalnej działki, obwiedzionej murem, w tym fragmentem obwarowań miejskich.

Orientowany, pseudodwunawowy kościół stoi pośrodku dawnego cmentarza. Składa się z dwufilarowego, halowego, prostokątnego korpusu, węższego i niższego od niego dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie. Do prezbiterium od pn. przylega prostokątna, niska zakrystia, zamknięta wielobocznie z wieżą schodową od zachodu. Od pn. do nawy przylega, niższa od niej, prostokątna kaplica Literacka. Świątynię wymurowano z cegły w wątku polskim i kamienia, częściowo wytynkowano (kaplica i zakrystia) oraz opięto przyporami. Nakrywają ją dachy: dwuspadowy (nad nawą z wieżową sygnaturką), czterospadowy (nad prezbiterium) i pulpitowy (nad zakrystią i kaplicą). Wśród elewacji kościoła wyróżniają się ceglane ściany korpus i prezbiterium, rozczłonkowane poziomymi gzymsami i ostrołukowymi oknami w kamiennych oprawach. Fasada budowli jest dwuczęściowa, trójosiowa o trójkątnym szczycie z blendami. Wejścia główne i boczne akcentowane są gotyckimi, ostrołukowymi i bogato profilowanymi portalami (rekonstruowane, w pd. kapitele z dekoracją roślinną). Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia: trójpodporowe (w nawie na dwóch filarach, zrekonstruowane w latach 1957), krzyżowo-żebrowe (oryginalne w zakrystii z płaskorzeźbionymi wspornikami i zwornikami), kolebkowe z lunetami (w prezbiterium), beczkowe (w kaplicy). Wejście z prezbiterium do zakrystii akcentuje portal z 1630 r. (wyk. warsztat pińczowski). Wśród wyposażenia kościoła godnymi uwagi są m.in.: gotycki tryptyk NMP i śś. Piotra i Pawła z 1518 r. (warsztat śląski), manierystyczny ołtarz z lat 1600-20, w nim późnogotyckie rzeźby Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Jan Chrzciciela z 1 ćw. XVI w., obraz Zwiastowanie z lat 20. XVII w. (warsztat krakowski?, d. w ołtarzu gł. kolegiaty skalbmierskiej), Grupa Ukrzyżowania w tęczy z ok. 1630 r. (?), epitafium „marmurowe” ks. Józefa Ptaszyńskiego z 1809 r. (warsztat z Dębnika?).

Dzwonnica znajduje się w linii murów miejskich, na pd.-wsch. od kościoła. Kwadratowa w rzucie budowla, z okrągłą wieżą schodową od pn. i skarpą od zach., ma dwie kondygnacje, z których górna jest wieloboczna o ściętych narożach. Wymurowano ją z kamienia i cegły, wytynkowano i nakryto dachem namiotowym. Elewacje budynku są skromne.

Dawny cmentarz kościelny otoczony jest murem, w którego pd.-zach. narożniku znajduje się dwuprzelotowa brama o trójkątnym szczycie. Wymurowana została z kamienia i wytynkowana. Elewację frontową ma podzieloną toskańskimi pilastrami.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 10-02-2015 r.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.24262, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.1043