Historia

W końcu XIV w., na miejscu drewnianej warowni wzniesionej przez wielkiego szpitalnika i komtura Elbląga Ortulfa von Trier wybudowano czteroskrzydłowy, murowany zamek na planie kwadratu o boku długości 39 m z wysuniętą wieżą w południowo-zachodnim narożniku. Fundamenty budowli zostały wymurowane z polnego kamienia, a ściany z cegły. Na miejsce wzniesienia warowni wybrano wąski przesmyk pomiędzy dwoma jeziorami: Domowym Dużym i Domowym Małym. Warownia była siedzibą prokuratora zarządzającego południowym skrajem podbitych terenów i obroną granicy państwa krzyżackiego. Podczas wojny trzynastoletniej zamek przez półtora roku znajdował się w rękach polskich wojsk. Odzyskana przez Krzyżaków warownia, po sekularyzacji Prus stała się siedzibą starosty. Z powodu bliskości puszczy zasobnej w zwierzynę łowną, pełniła również funkcję zameczku myśliwskiego. W latach 1579 - 1581, margrabia Jerzy Fryderyk z Ansbach zlecił budowniczym: Blausiusowi Berwartowi i Hansowi Wismarowi przebudowę średniowiecznego obiektu w nowożytną siedzibę. Zamek został otoczony zewnętrznymi fortyfikacjami flankowanymi przez cztery okrągłe narożne basteje. Rozbudowano również podzamcze. Po wojnach szwedzkich reprezentacyjny zespół zamkowy podupadł, a w końcu XVII w. został opuszczony. W 1715 r. wydano zgodę na częściową rozbiórkę zamku, w latach 1729-1799 rozebrano skrzydło południowe, wieżę oraz baszty i mury przedzamcza. Po zniesieniu starostwa, w 1786 r. obiekt uległ całkowitemu zaniedbaniu. Rozebrano skrzydło wschodnie oraz górne kondygnacje skrzydła zachodniego i południowego, fosa od strony miasta została zasypana, a przez dziedziniec poprowadzono drogę. W 1924 r. przeprowadzono pierwsze badania archeologiczne, dzięki którym odsłonięto i częściowo zrekonstruowano zarys założenia zamkowego. W latach 1937-1938, na terenie przedzamcza, wzniesiono monumentalny ratusz, pełniący swoją funkcję do dziś. Jego trójskrzydłowe założenie nawiązuje do tradycji średniowiecznego zamku. W 1939 r. mury zamkowego przyziemia zostały zadaszone i przeznaczone na siedzibę Muzeum Regionalnego. Po 1945 r. nastąpiła destrukcja pozostałości zamkowego założenia. Prowadzone w 1969 r. badania archeologiczne miały posłużyć późniejszej odbudowie warowni. Ostatecznie, w latach 1990-1992 zrezygnowano z zamiarów rekonstrukcji zamku, a pozostałe po nim relikty zabezpieczono i wyeksponowano w formie trwałej ruiny.

Opis

Odtworzenie rozplanowania przestrzennego szczycieńskiego zamku możliwe jest dzięki badaniom archeologicznym, ale wygląd bryły zamkowej to jedynie hipotezy i domniemania oparte na analogicznych krzyżackich warowniach. Zachowane i częściowo nadbudowane relikty założenia zamkowego stanowią pozostałość murów magistralnych trzech skrzydeł: północnego, wschodniego i zachodniego, z częściowym zarysem podziałów wewnętrznych i filarów przyziemia. Skrzydło południowe, w którym prawdopodobnie znajdowała się brama wjazdowa oraz główna, narożna wieży zamkowa zachowały się jedynie w postaci słabo czytelnych fundamentów.

Zabytek dostępny. Obiekt zachowany w formie trwałej ruiny.

Oprac. Adam Mackiewicz, 7.12.2014 r.