Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ratusz staromiejski, ob. Muzeum Historii Miasta - Zabytek.pl

ratusz staromiejski, ob. Muzeum Historii Miasta


ratusz XV w. Szczecin

Adres
Szczecin, Księcia Mściwoja II 8

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Jeden z niewielu gotyckich ratuszy zachowanych do dziś na Pomorzu Zachodnim, przykład budowli ze szkoły Heinricha Brunsberga ozdobionej bogatym detalem ceramicznym.

Zachował czytelne relikty różnych faz budowlanych z okresu średniowiecza. Wewnątrz sklepiona gotycka piwnica ratuszowa, należąca do najwartościowszych wnętrz gotyckich na Pomorzu Zachodnim. Obecnie jest jednym z głównych akcentów architektonicznych szczecińskiego Podzamcza i jednym z nielicznych zachowanych tam autentycznych zabytków.

Historia

Miasto Szczecin lokowane było w 1243 r. przez księcia pomorskiego Barnima I. Najstarsza wzmianka dotycząca ratusza pochodzi z 1245 r. i mówi o zezwoleniu księcia Barnima na budowę „theatrum” na Rynku Siennym. Była to drewniana sala zebrań połączona z halą targową. Po 1312 r. powstał pierwszy ratusz murowany. Była to budowla dwukondygnacyjna, o ścianach oszkarpowanych i podcieniu od strony południowej, z którego prowadziło wejście do położonej na parterze sali kupieckiej. Na piętrze położona była sala obrad. Wzdłuż ściany zachodniej rozmieszczono ławy kramarskie, których piwnice połączono z piwnicą główną. W 2. poł. XIV w. rozebrano elewacje frontową (od południa),narożniki elewacji bocznych, wzniesiono nowy podcień, pozostawiając jedynie stare bazy filarów. Piwnicę pod kramami nakryto sklepieniem kolebkowym. Generalna przebudowa ratusza, przypisywana warsztatowi Heinricha Brunsberga, przypada na połowę XV w. Ze starszej budowli zachowano wówczas tylko piwnice. Na dawnym rzucie wzniesiono nowy, dwukondygnacyjny budynek nakryty wysokim dwuspadowym dachem. W przyziemiu położony był podcień i dwunawowa hala, na I piętrze - sala Rady Miejskiej i posiedzeń sądowych. Spiralna klatka schodowa prowadziła z I piętra do więzienia pod podcieniem. Rozebrano ławy kramarskie, a wejście główne przeniesiono do elewacji zachodniej. Elewacje o ostrołukowych oknach i blendach, ozdobione zostały bogatym ceramicznym detalem. Obie węższe elewacje zwieńczone zostały parawanowymi szczytami. W końcu XV w. powstało gwiaździste sklepienie nad piwnicą. Z hali parteru wydzielono sień, a z wielkiej sali piętrze - salę sądową nad podcieniem. Około 1500 r. wbudowano we wnętrze sieni antresolę i dwa - położone jedno nad drugim - pomieszczenia nakryte połową sklepienia gwiaździstego. Podczas brandenburskich oblężeń w 1659 i 1677 r. ratusz uległ znacznym zniszczeniom. W następnych latach (przypuszczalnie ok. 1700 r.) został odbudowany w skromnych formach barokowych. W rezultacie tej odbudowy budynek utracił cechy architektury gotyckiej. Otynkowano elewacje, ozdobne szczyty parawanowe zastąpiono prostymi wolutowymi. Obmurowano ścianę wschodnią pogrubiając ją o jedna cegłę, założono też ściągi mające skorygować wychylenie obiektu w kierunku wschodnim. Jedynymi elementami dekoracyjnymi były ozdobione herbem miasta portale prowadzące do sieni na parterze oraz do piwnic. We wnętrzu podzielono parter na dwie niższe kondygnacje, a z dużych pomieszczeń wydzielono szereg mniejszych. Jedyne pomieszczenie zachowane w dawnej gotyckiej formie położone było piwnica. W 1867 r. urządzono tam lokal gastronomiczny. W 1879 r. po wyprowadzce z budynku władz miejskich, przeznaczono jego parter na działalność handlową i usługową, a piętro - na funkcję mieszkalną. W latach 1937-1938 przeprowadzono restaurację budynku, przywracając mu funkcje administracyjną - umieszczono tu komisariat policji, sąd pracy i bibliotekę publiczną. Przywrócono wówczas sklepienie nad zamurowanym podcieniem, usunięto wystawki, odnowiono elewacje. Bombardowania Szczecina pod koniec 2. wojny światowej (w 1944 r.) obróciły dawny ratusz w ruinę. Zniszczona została konstrukcja dachu, wypalone wnętrze. Grożące zawaleniem barokowe szczyty rozebrano w okresie powojennym. W 1947 r. obiekt został zabezpieczony przed dalszym zniszczeniem - wykonano prowizoryczną konstrukcje dachu i zamurowano okna. W następnych latach odgruzowano wnętrze. W tym czasie rozbiórce uległy ruiny okolicznej zabudowy, w rezultacie czego ratusz pozostał jednym z kilku starych budynków na obszarze nie zabudowanego Podzamcza. W latach 50. XX w. przeprowadzono badania architektoniczne ruiny. W 1959 r. powstał wstępny projekt odbudowy (arch. Stefan Kwilecki), w latach 1964-1967 projekt techniczny wykonał Antoni Kąsinowski, a w latach 1967 projekt konstrukcyjny sporządziła Maria Łada-Zabłocka z zespołem. Odbudowę ratusza zrealizowano w latach 1967-1974. Wykonawcą prac było Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział Szczecin. W trakcie odbudowy przywrócono ratuszowi jego wygląd sprzed barokowej przebudowy. Zbito tynki, zrekonstruowano ostrołukowe okna i podcienia, uzupełniono ceglane lico elewacji, odsłonięto oryginalny detal, rekonstruując nie zachowane partie. Szczyt południowy odtworzono (z pewnymi zmianami) w barokowej formie wg projektu arch. Alicji Tymczyszyn z 1972 r. Szczyt północy zrealizowano jako ażurową, parawanową konstrukcję, nawiązującą do znanej z ikonografii formy późnogotyckiej. We wnętrzu zlikwidowano wtórne stropy i podziały pomieszczeń, przywracając dawną wysokość parteru oraz pierwotny układ z dużymi salami na parterze i piętrze. Do funkcji wystawienniczej i administracyjnej adaptowano strych. Wyremontowano piwnice, odtwarzając częściowo zniszczone sklepienia. 26.04.1975 r. w odremontowanych pomieszczeniach otwarto ekspozycję Muzeum Historii Miasta, jako oddziału Muzeum Narodowego w Szczecinie. W piwnicach znalazła się Miodosytnia „U Wyszaka” (w późniejszych czasach kilkakrotnie zmieniano nazwę i charakter lokalu - obecnie jest to „Wyszak - Browar Rodzinny”). W 1992 r. przeprowadzono powtórną konserwację barokowego portalu oraz częściowo wymieniono instalację centralnego ogrzewania. W latach 90. XX w. powstała w najbliższym otoczeniu ratusza nowa zabudowa Podzamcza - kamienice wznoszone na starych fundamentach. W latach 2005-2006 przeprowadzono remont starego ratusza. Dotychczasowe pomieszczenia biurowe na poddaszu przeznaczono wówczas w całości na magazyn, zaś na biura przeznaczono utworzoną kosztem strychu górną kondygnację poddasza.

Opis

Budynek starego ratusza w Szczecinie położony jest w nadodrzańskiej części Starego Miasta, na Podzamczu pomiędzy rynkami Siennym od południa i Nowym od północy. Od zachodu wzdłuż ratusza biegnie ul. Mściwoja II, od wschodu - wąska uliczka Sienna, która oddziela ratusz od pierzei kamienic. Wejście do budynku zlokalizowane jest w południowej części elewacji zachodniej, osobne zejście do piwnic - w elewacji wschodniej. Dawne wejścia w podcieniu i w północnej elewacji szczytowej są obecnie nieczynne. Główną, południową elewacją z podcieniem ratusz zwrócony jest w stronę Rynku Siennego.

Budynek gotycki, założony został na rzucie prostokąta. Całkowicie podpiwniczony, z piwnicą wysuniętą pod poziomem chodnika przed elewację zachodnią, jednopiętrowy o parterze niemal dwukrotnie wyższym od piętra, nakryty jest wysokim, stromym dachem dwuspadowym, kryjącym dwie kondygnacje poddasza, z których dolna oświetlona jest za pośrednictwem lukarn, górna - przez okna połaciowe.

Budynek murowany. Stopa fundamentowa z głazów narzutowych, posadowiona została na głębokości ok. 3,5 m od poziomu chodnika, na kratownicowym ruszcie z belek dębowych o średnicy ok. 50 cm. Mury piwnicy głównej wzniesiono z głazów narzutowych i okrzesków kamiennych, mury piwnicy bocznej - z cegły, ściany obwodowe - z cegły gotyckiej układanej najczęściej w wątku wendyjskim. Nad piwnica główną zachowane gotyckie sklepienie gwiaździste, nad piwnicami bocznymi od strony zachodniej i południowej - sklepienia kolebkowe, nad podcieniem - zrekonstruowane sklepienie krzyżowo-żebrowe. Pozostałe kondygnacje nakryte masywnymi stropami z czasów odbudowy, wspartymi na samonośnej konstrukcji stalowej, rozmieszczonej w słupach środkowych i filarach międzyokiennych, przenoszącej ciężar stropów i więźby dachowej bezpośrednio na nośne ściany piwnic. Poszczególne kondygnacje skomunikowane za pomocą współczesnej klatki schodowej o prefabrykowanych stopniach podwieszonych do więźby dachowej na rurach stalowych. Druga, gotycka, spiralna klatka schodowa o ceglanych stopniach, łączy I piętro z piwnicą pod podcieniem. Dach pokryty dachówką ceramiczną mnich-mniszka.

Elewacje ratusza są nietynkowane, o ceglanym licu z wyjątkiem ściany nad podcieniem i południowego szczytu. W wyniku odbudowy odtworzono gotyckie podziały i ceramiczny detal elewacji, na który składają się kształtki i maswerki z cegły glazurowanej w kolorze czarnym (oryginalne) i zielonym (rekonstruowane). Obie dłuższe elewacje zostały podzielone fryzem biegnącym na poziomie okien 1. piętra. W elewacji zachodniej jest on dekorowany zrekonstruowanym ornamentem złożonym z przenikających się kolistych wieloliści i niewielkich czwórliści, w elewacji wschodniej został pozostawiony bez dekoracji. Obie wspomniane elewacje są na parterze i piętrze podzielone ostrołukowymi blendami, na przemian szerszymi i węższymi. Pierwsze z nich, zwieńczone ślepymi rozetami, przeprute są wysokimi, wąskimi otworami okiennymi, zamkniętymi łukiem pełnym, drugie - mają charakter czysto dekoracyjny, mieszcząc dwudzielne ślepe maswerki. Rytm ten zakłócony został tylko w dwóch skrajnych osiach nad arkadami podcienia, nad którymi brak środkowej blendy. W elewacji zachodniej, tuż przy podcieniu usytuowany jest wykonany w tynku barokowy portal głównego wejścia. Prosto zamknięty otwór drzwiowy ujęty został po bokach jońskimi pilastrami dźwigającymi belkowanie zdobione ornamentem kandelabrowym i półkolisty naczółek z kartuszem mieszczącym herb Szczecina. Południowa elewacja szczytowa przepruta została w kondygnacji parteru czterema ostrołukowymi arkadami podcienia. Ich profilowane schodkowe ościeża zdobione są glazurowanymi kształtkami. Pierwsze piętro i szczyt zrekonstruowane zostały w formach barokowych. Narożniki podkreślono boniowaniem, a cztery obramione opaskami okna oddzielono lizenami dźwigającymi wyładowany gzyms. Środkowe pole dwuokiennego szczytu, po bokach ujęte wolutami, wydzielone zostało lizenami dźwigającymi belkowanie i gzyms ze zwieńczeniem. Przeciwległa północna elewacja szczytowa zachowała w większym stopniu swój gotycki charakter. Na osi znajduje się tu bogaty ostrołukowy gotycki portal o silnie rozglifionych, uskokowo profilowanych ościeżach, zdobiony rozetą w podłuczu i parą maswerków nad każdym z dwóch dawnych otworów wejściowych. Po bokach portalu, dwa bliźnie otwory okienne, zamknięte łukami odcinkowymi, wpisane w analogicznie zamknięte blendy. Na poziomie 1. piętra zachowane cztery pary gotyckich ostrołukowych okien, oddzielone od siebie wielobocznymi filarami, zdobionymi laskowaniem w narożach i wimpergami. Ażurowy, parawanowy szczyt odtworzony został w uproszczonych formach nawiązujących do gotyku.

Wnętrze. W stanie zbliżonym do pierwotnego przetrwało wnętrze piwnicy. W głównej sali lokalu gastronomicznego gwiaździste sklepienie oparte zostało na pięciu okrągłych filarach, rozdzielających dwie sześcioprzęsłowe nawy. Od strony zachodniej dostępne jest drugie wydłużone pomieszczenie restauracji, nakryte sklepieniem kolebkowym. Główne wejście z zewnątrz prowadzi do hallu na parterze, za którym w narożniku południowo-wschodnim znajduje się niewielkie niskie pomieszczenie zaplecza nakryte połówką sklepienia gwiaździstego. Położone nad nim analogiczne pomieszczenie dostępne jest z usytuowanej obok klatki schodowej przez gotycki portal, zamknięty ostrołukiem w który wpisano kształt trójliścia. Środkową i północną część każdej z nadziemnych kondygnacji zajmuje duża sala wystawiennicza - wysoka na parterze, znacznie niższa na piętrze i poddaszu. Sale parteru i piętra zachowały artykulację ścian zewnętrznych, na którą składają się nisze z łękami zamkniętymi ostrołukowo (na parterze) i półkoliście (na piętrze). Obie duże sale nakryte są wspartymi na środkowych filarach stropami o masywnej konstrukcji zamaskowanej deskowaniem imitującym drewniany strop belkowy z „sosrębem” pośrodku. Nad podcieniem, na wysokości 1. piętra, jednak na poziomie o ok. 50 cm niższym od pozostałych pomieszczeń położona jest dawna sala Rady. Duża sala wystawiennicza na poddaszu powstała w wyniku wtórnej adaptacji strychu. W dolnej kondygnacji poddasza usytuowane są ponadto magazyny, zaś w kondygnacji górnej - pomieszczenia biurowe.

Obiekt dostępny w godzinach pracy muzeum.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 29-05-2017 r.

Rodzaj: ratusz

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.116595, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.432965