Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac - Zabytek.pl

Adres
Szczecin, Staromłyńska 13

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Najbardziej okazały barokowo-klasycystyczny pałac miejski na Pomorzu Zachodnim.Wyróżnia się harmonijną formą architektoniczną i bogatą dekoracją rzeźbiarską, stanowiąc ważny element kompozycji urbanistycznej jednego z głównych placów szczecińskiego Starego Miasta, jakim jest dawny Rynek Koński.

Historia

Pałac wzniesiony został na narożniku ul. Staromłyńskiej, prowadzącej niegdyś ku wyjazdowi miasta w kierunku północnym oraz ul. Łaziebnej, w pobliżu dawnego Rynku Końskiego, obecnego placu Orła Białego. Po połowie XIII w. okolica ta została włączona do miasta lokacyjnego. W połowie XVII w. właścicielem narożnej, eksponowanej posesji był Georg Götzke, a w latach 1681-1709 - Daniel Starck. Właścicielem sąsiedniej parceli przy ul. Staromłyńskiej był w 1659 r. Emanuel May. Tę ostatnią nieruchomość zakupił w 1709 r. przybyły z Berlina handlarz win Samuel Bartz, który około 1714 r. nabył również sąsiednią działkę Daniela Starcka. Nie wiadomo, czy stało się to przed, czy po rosyjskim oblężeniu i bombardowaniu miasta, w wyniku którego budynki na obu działkach, podobnie jak cała pierzeja Rynku Końskiego uległy zniszczeniu. Od około 1724 do 1746 r. obie sąsiednie posesje należały do dyrektora szczecińskiej kamery wojenno-skarbowej, tajnego radcy Joachima Albrechta von Laurensa oraz jego spadkobierców. Być może już wtedy przystąpiono do zabudowy pustych parceli, korzystając przy tym z pomocy króla pruskiego. W 1746 r. właścicielem nieruchomości został podkomorzy królewski hrabia Friedrich Wilhelm von Eichstädt, a po 1756 r. prezydent rejencji Christian Friedrich von Ramin. W 1778 obszerną narożną parcelę nabył r. za cenę 6.100 talarów Georg Christian Velthusen - urodzony w 1742 r. w Wismarze kupiec holenderskiego pochodzenia, handlujący drewnem i winem. Jeszcze w tym samym roku pożyczył od swego teścia, burmistrza Świnoujścia Castnera 2.160 talarów na „rozbudowę domu”. Wtedy zapewne powstał zachowany do dziś pałac - wzniesiony według projektu, którego autorem był być może Carl von Gontard, lub inny, wybitny architekt, najprawdopodobniej z Berlina lub Poczdamu, gdzie szeroko rozpowszechnione były wzory holenderskie. Pałac istnieć musiał już w końcu lat 80. XVIII w., o czym świadczy fakt, że tuż po zakupie przez Velthusena nieruchomość ubezpieczona była od pożaru na sumę 4 tys. talarów, a w 1787 r. - aż 12 tys. G. Ch. Velthusen zasłynął jako jeden z największych dostawców win w Europie Środkowej - prowadząc skład win w piwnicy swego domu przy ul. Staromłyńskiej dostarczał produkty m.in. do Polski i Holandii, zaopatrując przy tym całe Pomorze. Zmarł w 1803 r.

W XVIII w. powstały budynki stajni i wozowni w podwórzu, które w 1. połowie XIX w. zastąpione zostały przez piętrowe oficyny. Prawdopodobnie w tym samym czasie dobudowano skrzydło boczne od ul. Łaziebnej. W 1819 r. syn Georga Christiana, Jan Ferdinand sprzedał pałac kupcowi K. F. Wernerowi. W następnych latach obiekt zmieniał wielokrotnie właścicieli. W latach 1874-1920 należał do producenta fortepianów Wolkenhauera, tutaj też wytwarzano instrumenty. W 1920 r. budynek został wykupiony przez bank żyrowy - Girocentrale Pommern, określany później jako Proinzialbank. W 1923 r. przystąpiono do generalnej przebudowy wnętrz według projektu, którego autorem był znany szczeciński architekt Adolf Thesmacher. W wyniku przeprowadzonych prac zlikwidowano większość dotychczasowych ścian działowych a podwórze nakryto szklanym dachem, umieszczając na jego miejscu dwukondygnacyjną halę kasową. W tym stanie budynek przetrwał do zniszczenia w 1943 r., kiedy to całkowitemu wypaleniu uległy wnętrza a pozostały piwnice i mury obwodowe. W latach 1959-1962 obiekt został odbudowany z przeznaczeniem na średnią szkołę muzyczną. Projekt odbudowy sporządzili S. Latour, R. Jaroszek, D. Ryżewska. W pierwszym etapie odbudowy ograniczono się do wnętrz. Rozplanowano je w całkowicie nowy sposób, umieszczając na miejscu podwórza salę koncertową. Zachowano i odremontowano zabytkowe piwnice i przywrócono bryłę z mansardowym dachem. W latach 1969-1970 odrestaurowano elewacje z ich wystrojem, zastępując zniszczone popiersia antycznych filozofów, portretami słynnych kompozytorów. Cokół elewacji wyłożono płytami z piaskowca. Prace remontowe wykonało Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Szczecinie, prace rzeźbiarskie - Pracownia Rzeźby PP PKZ O. w Warszawie pod kierunkiem artysty rzeźbiarza Krystyny Trzeciak. Od 2010 r. trwają przy budynku prace modernizacyjne i remontowe. Dotychczas wymieniono pokrycie dachu i adaptowano dodatkowe pomieszczenia poddasza do funkcji użytkowej, a w 2015 r. wykonano remont elewacji, która uzyskała nową kolorystykę.

Opis

Dawny pałac Velthusena położony jest w centrum górnej części Starego Miasta w Szczecinie, na narożniku ulic Staromłyńskiej i Łaziebnej prowadzących wzdłuż pierzei Rynku Końskiego, zwanego obecnie placem Orła Białego. Zwrócony wschodnią, frontową elewacją w stronę ul. Staromłyńskiej, dłuższą, północną elewacją wychodzi w kierunku ulicy Łaziebnej.

Budynek barokowo-klasycystyczny, nawiązuje formami swej architektury do tradycji północnego baroku o proweniencji holenderskiej (utrzymany w konwencji stylowej określanej przez dawnych badaczy jako „Zopfstil”). Założony na wydłużonej prostokątnej działce, składał się pierwotnie z korpusu głównego od ul. Staromłyńskiej i długiego skrzydła od ul. Łaziebnej, obecnie zabudowana jest cała działka. W całości podpiwniczony, jednopiętrowy z poddaszem, nakryty jest dachem z lukarnami, w części frontowej mansardowym, w i bocznej - niewysokim dachem dwuspadowym, oba dachy są z lukarnami. Elewacja frontowa symetryczna, pięcioosiowa, boczna elewacja korpusu głównego czteroosiowa, elewacja skrzydła - dwunastoosiowa, wszystkie z wysokim cokołem, podzielone są korynckimi pilastrami w wielkim porządku i zwieńczone belkowaniem z wydatnym gzymsem koronującym. Narożniki frontowego budynku podkreślają pionowe pasy boniowania, wydzielające również pierwszą i środkową oś elewacji skrzydła. Otwory okienne ujęte zostały opaskami, nadproża okien parteru z ozdobnymi kluczami i girlandami po bokach, zwieńczone są gzymsami, w kluczach nadproży okiennych na piętrze rozmieszczone zostały plastycznie rzeźbione głowy słynnych kompozytorów - Smetany, Paderewskiego, Wieniawskiego, Dworzaka, Prokofiewa, Strawińskiego, Verdiego, Vivaldiego, Glinki, Debussy’ego, Sibeliusa, Mozarta, Loewego, Beethovena, Bacha i Griega. Płyciny parapetów okien piętra wypełniają motywy draperii (podwieszonej na przemian w dwóch i trzech punktach), płyciny w parapetach otworów w środkowej osi fasady i pierwszej oraz środkowej osi elewacji bocznej, zaakcentowano motywem ślepej balustrady tralkowej. Architraw belkowania zdobią liściaste girlandy. Na osi elewacji frontowej usytuowano główne wejście, poprzedzone dwuramiennymi schodami. Portal wejścia zwieńczony jest architrawem i gzymsem, środkowe okno 1 piętra wieńczy ozdobny trójkątny naczółek z rocaillem oraz liściastymi girlandami. Środkową partię fasady na szerokości trzech osi okiennych zwieńczono trójkątnym naczółkiem, na którym ustawiono wazę. Pole naczółka wypełnia wielofiguralne przedstawienie putt transportujących beczki z winem i pakunki. Podobna scena zdobi naczółek wieńczący boczną elewację korpusu głównego na szerokości dwóch środkowych osi okiennych. Wnętrze budynku zostało całkowicie przekształcone w okresie powojennym. Obecnie w obrębie korpusu głównego ma ono układ trzytraktowy, a w skrzydle bocznym - półtoratraktowy z korytarzem oddzielającym pomieszczenia przedniego traktu od dużej sali koncertowej zajmującej dawne podwórze. Na piętro prowadzą dwie klatki schodowe usytuowane od ul. Łaziebnej. Jedynie w piwnicy zachowały się zabytkowe wnętrza nakryte sklepieniami kolebkowymi.

Obiekt dostępny w godzinach pracy szkoły po uzgodnieniu dyrekcją.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 15.06.2015 r.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.115692, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.434397