Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa


kościół 1. poł. XV w. Szamotuły

Adres
Szamotuły

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. szamotulski, gm. Szamotuły - miasto

Gotycki kościół parafialny w Szamotułach to przykład świątyni z 1 ćw.XIV w., która obecny kształt otrzymała w latach 1513-1542, o typie trójnawowym, bazylikowym.

Prezbiterium zamknięte prosto jest najstarszą częścią kolegiaty, która w 2014 r. otrzymała tytuł Bazyliki Mniejszej. Wnętrza kościoła zdobią sklepienia krzyżowo-żebrowe. Świątynia posiada imponujące wyposażenie, w tym gotycki krucyfiks na belce tęczowej z 1370 r., czy późnorenesansowy ołtarz główny z ok. 1616 r. W barokowym ołtarzu bocznym, w nawie południowej znajduje się ikona Matki Boskiej Kazańskiej z 1 poł. XVII w., czczona przez wiernych jako Matka Boska Pocieszycielka Strapionych - Szamotuł Pani. Prócz tego znajdują się późnorenesansowy nagrobek Jakuba Rokossowskiego (zm. w 1580 r.) oraz spiżowa płyta nagrobna zm. w 1511 r. Andrzeja Szamotulskiego, wyk. przez Piotra Vischera w Norymberdze.

Historia

Szamotuły otrzymały prawa miejskie w 1284 r. (?). Nowa osada powstała na południowy-zachód od Starych Szamotuł. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1423 r. przywilejem Władysława Jagiełły wydanym dla braci Dobrogosta i Wincentego Szamotulskich. Przez kilka wieków Szamotuły były własnością Nałęczów-Szamotulskich. W XV w. otoczono miasto murami. W tymże wieku nastąpił podział miasta pomiędzy dwie linie Szamotulskich. Jedna część rodu o przydomku Świdwa posiadała przedmieście Poznańskie, a druga Wronieckie, które od 1513 r. stało własnością Górków. Tu zbudowano imponującą siedzibę, która przetrwała do czasów obecnych i pełni funkcje muzealne. Zamek w południowej części miasta rozebrano (był okres, że istniały w Szamotułach dwa zamki) i na jego pozostałościach powstał klasztor reformatów. W późniejszych wiekach Szamotuły były silnym ośrodkiem innowierczym. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1298 r. W 1423 r. miała miejsce budowa kościoła kolegiackiego pw. św. Stanisława Biskupa z fundacji braci Świdwów-Szamotulskich. Do kon. XV w. dobudowano do obecnego kościoła dwie kaplice przy prezbiterium i kaplicę św. Trójcy. Na lata 1513-1542 przypada gruntowna przebudowa kościoła i nadanie mu obecnego wyglądu dzięki fundacji Łukasza Górki; zwężenie i podwyższenie prezbiterium; zwężenie nawy głównej, przebudowa kaplic, wzniesienie nowych filarów i arkad międzynawowych oraz sklepień. W 1772 r. okryto kościół nowym dachem, a w latach 1884-1890 otynkowano wnętrza, dobudowano kruchtę od południa i rozebrano wieżę-dzwonnicę nad ostatnim przęsłem zachodnim nawy południowej. W 1949 r. kościół restaurowano, zaś latach 1979-1983 wbudowano w nawie północnej od strony wschodniej nową zakrystię.

Opis

Szamotuły - miasto powiatowe położone na Pojezierzu Poznańskim, nad rzeką Samą, ok. 35 km na północny-zachód od Poznania. Znaczny węzeł drogowy - skrzyżowanie dróg do Czarnkowa, Obornik, Pniew, Poznania i Wronek. Miasto położone przy linii kolejowej z Poznania do Szczecina. Kościół parafialny pw. MB Pocieszenia i św. Stanisława usytuowany jest na północny-zachód od rynku, przy ul. Kapłańskiej, na skraju starego miasta. Ogrodzony murem, z bramą-dzwonnicą od wschodu i drugą bramą zachodu, od której prowadzi aleja na cmentarz. Od strony wschodniej usytuowana dzwonnica z 1930 r. proj. arch. Stefana Cybichowskiego. Wokół muru wieniec kasztanowców i lip.

Kościół murowany z cegły o wątku polskim, orientowany, trójnawowy, bazylikowy, na rzucie prostokąta, siedmioprzęsłowy, bez wydzielonego na zewnątrz (dawniej węższego) dwuprzęsłowego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą. Od strony południowej dostawiona jest kruchta. Bryła kościoła opięta jest szkarpami. Szkarpa południowa w elewacji zachodniej przechodzi w półokrągłą basztę. W elewacji północnej dostawiona jest do szkarpy ukośnej cylindryczna klatka schodowa na kamiennym cokole. Kościół wieńczy dwuspadowy wysoki dach z jedną kalenicą, nawy boczne z dachami pulpitowymi pokryte dachówką, wieżyczkę schodową wieńczy dach stożkowy. Fasada zachodnia z 1 poł. XVI w. z trzema portalami (dwa boczne z XIX w.), z oknami ponad nimi. Okno nawy głównej wysokie z nowszym profilowaniem w górnej partii, zwieńczone schodkowym szczytem. Elewacje kościoła ze szkarpami, uskokami, schodkowymi zwieńczeniami, sterczynami, gzymsami i fryzami. Ponad dawnymi oknami naw bocznych widoczny jest parapet o uskokowej linii, wyznaczający pierwotną wysokość naw. Otwory okienne nawy głównej częściowo zamurowane na dole, zwieńczone ostrołukowo.

Nawa główna kościoła pięcioprzęsłowa. Dwa przęsła prezbiterium wyodrębnione w nawie głównej łukiem tęczowym. Przęsła w nawach bocznych wyodrębnione wydatnymi gurtami. W przęśle wschodnim nawy północnej znajduje się zakrystia, a nad nią na piętrze biblioteka. Przęsła nawy głównej i prezbiterium prostokątne, przęsła naw bocznych zbliżone do kwadratu. Arkady międzynawowe ostrołukowe, wsparte na kwadratowych filarach, profilowane w cegle. Sklepienia gwiaździste, w nawie południowej o zróżnicowanych układach. Żebra spływające na kielichowe konsole, w nawie głównej i bocznych przy filarach, na profilowane służki. W zakrystii sklepienie kolebkowe. Dolne partie zamurowanych okien pokryte polichromią wg proj. Wacława Taranczewskiego w 1952 r. a wykonaną przez Józefa Fliegera i Alojzego Gielniaka.

Wyposażenie kościoła - bardzo bogate. Między innymi: ołtarz główny późnorenesansowy z 1616 r. z rzeźbami i cennymi obrazami. W zamknięciu nawy południowej barokowy ołtarz z czarnego drzewa, z ikoną MB Kazańskiej z 1 poł. XVII w. w sukience srebrnej. Cudowny obraz MB Pocieszenia - Szamotuł Pani otoczony kultem, żywym do czasów obecnych. W bocznych polach ołtarza obrazy św.św. Stanisława bpa i Wojciecha oraz Szczepana i Wawrzyńca namalowane przez Adama Swacha (1701 r.). Na belce tęczowej krucyfiks gotycki z ok. 1370 r. Na szczególną uwagę zasługuje późnorenesansowy nagrobek Jakuba Rokossowskiego (zm. 1580 r.), wyk. przez Hieronima Canavesiego, a także spiżowa płyta nagrobna zm. w 1511 r. Andrzeja Szamotulskiego, wyk. przez Piotra Vischera w Norymberdze.

W neogotyckiej bramie-dzwonnicy z 2 poł. XIX w. znajduje się krucyfiks z 3 ćw. XVIII w. pochodzący z kościoła poreformackiego. W ścianie dzwonnicy wmurowana jest kamienna, renesansowa tablica pochodząca z zamku, z datą 1518(?) i tarczami z herbami Łodzia i Nałęcz, trzymanymi przez rycerzy oraz napisem wymieniającym Łukasza Górkę, kasztelana poznańskiego i starostę generalnego wielkopolskiego.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej archidiecezji poznańskiej: www.archpoznan.pl

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 07.11.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.168751, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.102730