Historia

Synagogę w Niebylcu wzniesiono pomiędzy 1894 a 1905 r. z funduszów miejscowej społeczności żydowskiej na gruncie Reili z Paryserów Riederowej. W latach 1905-06 została ozdobiona we wnętrzu malowidłami figuralnymi i ornamentalnymi przez Eleziera ben Jaakow Szaul Garfinkel. Dekorację tę odnowił i uzupełnił w latach 1935-36 Aharon Josef Garfinkel. W okresie II wojny światowej jak większość żydowskich domów modlitwy została zdewastowana, a w latach powojennych przeznaczona na magazyn zboża i nawozów. Od 1965 r. obiekt remontowano z przeznaczeniem na bibliotekę gminną, którą oficjalnie otwarto w 1977 r. W ramach prac rozebrano dobudówki przylegające do elewacji zach. i pn., budynek podpiwniczono, salę modlitw podzielono na dwie pozorne kondygnacje. Wprowadzono do jej wnętrza niezależny strop wsparty na słupach, odsunięty od ścian (celem uniknięcia trwałych uszkodzeń malowideł ściennych) i otoczony balustradą. W latach 1976-77 przeprowadzono konserwację dekoracji malarskich pod kierunkiem kons. Andrzeja Świerczewskiego z Krakowa. W 2008 r. wykonano izolację murów fundamentowych, remont piwnic i elewacji. W l. 2017-18 r. przystąpiono do prac przy drewnianym stropie nad salą modlitw oraz do konserwacji polichromii. I etap prac pod kier. Piotra Frączka z Krakowa objął malowidła na stropie synagogi.

Opis

Synagoga usytuowana jest we wschodniej pierzei Rynku. Założona na planie prostokąta, dwukondygnacjowa, kryta dachem dwuspadowym. Pierwotnie z dobudówkami od północy i zachodu, które zostały rozebrane podczas remontu. Murowana jest z cegły i kamienia, otynkowana. Elewacje zewnętrzne we wschodniej części budynku, czyli głównej sali modlitw przeprute są wysokimi, zamkniętymi półkoliście oknami – czterema w ścianie wschodniej i trzema od pn. i pd. Nad nimi wprowadzono płaskie, półkoliste opaski. W części zachodniej, mieszczącej pierwotnie babiniec umieszczone są dwa wejścia, główne na ścianie frontowej z prostokątnym oknem po prawej oraz boczne od pn. ujęte oknami po obydwu stronach (otwory wtórne). Górną kondygnację tej części synagogi doświetlają prostokątne okna: trzy od pn., dwa od zach. i dwa od pd., wszystkie z opaską w formie łuku odcinkowego. Elewację wieńczy profilowany, dość mocno wysunięty gzyms wieńczący. Wnętrze w części zachodniej z klatką schodową prowadzącą na górną kondygnację podzielono wtórnymi podziałami dostosowując do potrzeb biblioteki. Okna z babińca otwierające się pierwotnie na salę modlitw zamurowano. W części wsch. synagogi wprowadzono strop żelbetowy, wsparty na słupach, odsunięty od ścian, konstrukcyjnie związany tylko ze ścianą wsch. Na ścianie wnęka na aron ha – kodesz. Wnętrze ozdobione bogatą dekoracją malarską. Na stropie – centralnie – ponad dawną bimą motyw Lewiatana z inskrypcją wokół wskazującą na wykonawcę prac oraz lata jej powstania 1905-06, wokół błękitne niebo z gwiazdami oraz przedstawienia znaków zodiaku na tle pejzaży usytuowanych wokół stropu pośród ozdobnego roślinno-kwiatowego fryzu. Na ścianie wsch., we wnęce, figury dwóch lwów w układzie antytetycznym, trzymające tablice mojżeszowe pod paludamentem z koroną w zwieńczeniu. Na ścianie zachodniej widok Jerozolimy z inskrypcjami, sygnaturą malarza z lat 1935-36. Sceny figuralne dopełnia dekoracja w postaci fryzu pod fasetą oraz elementów ornamentalnych i symbolicznych wokół okien.

Oprac. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 29-03-2019 r.