Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Świdnica - zespół Kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy, zwanego Kościołem Pokoju. - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy zwanego kościołem Pokoju

Świdnica - zespół Kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy, zwanego Kościołem Pokoju.

Pomnik Historii 1656 r. Świdnica

Adres
Świdnica

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. świdnicki, gm. Świdnica (gm. miejska)

Zespół kościoła Pokoju w Świdnicy wyróżnia się dużymi wartościami historycznymi, artystycznymi i naukowymi, stanowiąc ważny materialny dokument dziedzictwa historycznego i kulturowego Śląska i Europy.

Wraz z kościołem Pokoju w Jaworze, jest on świadectwem wyjątkowego, wymuszonego względami politycznymi, aktu tolerancji ze strony katolickiego cesarza Habsburga wobec protestanckich wspólnot na Śląsku w okresie po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to ewangelicy, którzy stanowili na tym obszarze większość ludności, zostali pozbawieni dotychczasowej wolności religijnej i utracili niemal wszystkie swoje kościoły.

Wydane po długich i kosztownych staraniach cesarskie pozwolenia na budowę trzech świątyń (w Świdnicy, Jaworze i niezachowana w Głogowie) narzucało wyjątkowo surowe warunki, które bezpośrednio wpłynęły na unikatowość kościołów Pokoju: lokalizacja poza granicami miasta na terenie ściśle wyznaczonym przez urzędników cesarskich, użycie jako materiału drewna i gliny, budowa w ciągu roku, zakaz wznoszenia wieży. Konieczność pogodzenia tych warunków z oczekiwaniami bardzo licznej społeczności ewangelików, zaowocowała wzniesieniem największych barokowych budynków sakralnych o konstrukcji szkieletowej w Europie. Wykorzystując tradycyjne materiały i techniki budowlane architekt i inżynier Albrecht von Säbisch stworzył budowle, w których osiągnięto granice ówczesnych możliwości technicznych, a wynikające z wielowiekowej tradycji budownictwa szkieletowego umiejętności zawodowe cieśli pozwoliły z nietrwałych materiałów stworzyć konstrukcje, które przetrwały wieki. Wartości świątyni świdnickiej dopełnia - powstały z czasem - niezwykle bogaty wystrój, który jest przykładem przenikania się sztuki baroku i teologii luterańskiej oraz ukazuje ówczesną hierarchię społeczną.

Kościół Pokoju w Świdnicy zachował w pełni autentyczność formy, na którą składa się bryła, system konstrukcji oraz użyte materiały. Wszystkie później dodane elementy architektoniczne (empory, loże rodowe i cechowe), a także dekoracja wnętrz i wyposażenie, wpisują się w pierwotną formę świątyni i tworzą spójną artystycznie całość.

W Świdnicy przetrwał jedyny pod względem tradycji funkcji, formy architektonicznej i zastosowanych technik budowlanych nowożytny zespół ewangelicki na historycznym Śląsku, złożony z budynków powstałych od połowy XVII po koniec XVIII w., cmentarza z nagrobkami i kaplicami grobowymi z XVII-XX w. oraz ogrodów ozdobnych i użytkowych. Powstały w XVIII w. mur graniczny nadał zespołowi charakter enklawy. Związane z kościołem Pokoju budynki pełnią rolę niezwykle ważnego dokumentu, obrazując sposób funkcjonowała parafii luterańskiej w czasach, gdy liczna grupa społeczna znalazła się w sytuacji diaspory ledwie tolerowanej przez władze państwowe.

Podkreśleniem wartości kościoła Pokoju w Świdnicy jest wpis - wraz z kościołem Pokoju w Jaworze - na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, którego dokonano w 2001 r. (dec. CONF 208 X.A).

Historia

Teren pod budowę nowego kościoła ewangelickiego w Świdnicy wytyczono 22 września 1652 r. Ze względu na brak środków w centralnej części placu wzniesiono tymczasowy budynek zwany „Bożą Chatką” („Gotteshütten”). Zbiórkę środków na budowę właściwego kościoła przeprowadzono na Śląsku i w sąsiednich krajach cesarstwa, a kwestarze dotarli aż do Szwecji.

Kamień węgielny pod budowę kościoła położono 23 sierpnia 1656 r., aby już po dziesięciu miesiącach, 24 czerwca 1657 r., w kościele Świętej Trójcy odprawiono pierwsze nabożeństwo. 7 listopada 1657 r. odbyło się oficjalne przejęcie budynku przez parafię. Budowę, według projektu wrocławskiego architekta Albrechta von Säbischa, prowadzili mistrzowie ciesielscy: Andres Gamper (vel Kempner) z Jawora i Kaspar König ze Świdnicy oraz mistrz murarski Hans Zöllner. Zakończenie budowy oznaczało początek wyposażania wnętrza w ołtarz, ambonę i chrzcielnicę, które po kilkudziesięciu latach zastąpiono znacznie bogatszymi. Rozmieszczone w nawach bocznych i transepcie dwie kondygnacje empor z czasem dopełniono dodatkowymi emporami międzykondygnacyjnymi oraz lożami szlacheckimi i cechowymi. Podczas wojen śląskich, w trakcie prowadzonego przez wojska pruskie ciężkiego oblężenia Świdnicy w 1758 i 1762 r., znajdujący się na terenie obwodu fortyfikacyjnego kościół został uszkodzony - zwłaszcza jego strona północna. Szkody te usunięto w 1763 r., budując przy tej okazji obecną zakrystię. Kolejne zagrożenie przyniosło oblężenie miasta przez wojska francuskie w 1807 r. W 1852 r., z okazji 200-lecia wytyczenia placu pod budowę, przeprowadzono gruntowny remont kościoła, połączony z dobudowaniem południowego przedsionka. Z okazji jubileuszu 250-lecia, w latach 1900-1902, przeprowadzono pierwsze prace restauratorskie, a przy drzwiach wejściowych, na elewacji południowej, powstały dwa przedsionki projektu Hansa Poelziga.

Wokół kościoła powstały budynki niezbędne dla funkcjonowania parafii. Ich ilość uległa zwiększeniu po zawarciu w 1707 r. ugody altransztadzkiej. Wybudowano wówczas dzwonnicę, szkołę parafialną i mieszkania dla nauczycieli. W trakcie prowadzonego przez wojska pruskie oblężenia miasta w 1758 i 1762 r. uległy zniszczeniu szachulcowe budynki parafii zlokalizowane przy północnej granicy zespołu (budynki po stronie południowej zachowały się). Zniszczone obiekty nie zostały odbudowane, z wyjątkiem prymariatu - plebanii, a ich miejsce zajął cmentarz oraz ogrody. Po raz kolejny cmentarz został powiększony w 1852 r., o teren dawnych parafialnych ogrodów użytkowych od zachodu. Mimo otwarcia w 1889 r. nowego cmentarza ewangelickiego poza granicami miasta, cmentarz przy kościele nadal był miejscem pochówku do połowy lat 40. XX w.

Opis

Zespół kościoła Pokoju w Świdnicy znajduje się w północnej części miasta, na zewnątrz dawnych, średniowiecznych murów obronnych. Zlokalizowany został w dawnym pasie fortyfikacyjnym objętym rewersem demolacyjnym. Jest to nosząca współcześnie nazwę Placu Pokoju otoczona murem enklawa, zajmująca teren o zarysie trapezu. Centrum zespołu stanowi kościół otoczony cmentarzem. Przy każdym z budynków parafialnych znajdują się niewielkie ogrody ozdobne i użytkowe.

Barokowy kościół wzniesiono w konstrukcji szachulcowej z tynkowanym wypełnieniem, z wnętrzem z drewna. Trójnawowa bazylika została założona na rzucie zbliżonym do krzyża greckiego, którego ramiona nazwano: wschodnie Hala Ołtarzowa, zachodnie Hala Zmarłych, północne Hala Polna i południowe Hala Ślubów. Wnętrze otaczają dwukondygnacyjne empory, z dodatkowymi, węższymi o połowę chórami cechowymi (stolarzy, szklarzy, kuśnierzy, tkaczy), emporą pośrednią, tzw. chórem szkolnym i lożami sukienników. Balustrady zdobią sceny biblijne, inskrypcje i herby. Pomiędzy emporami umieszczono bogato dekorowane loże rodów szlacheckich, m.in. rodziny v. Hochberg w Hali Ślubów. Polichromie stropów nad nawą ukazują postaci muzykujących aniołów i Trójcę Świętą w centrum. Na stropie nawy znajdują się również obrazy olejne ze scenami z Apokalipsy: nad Halą Ołtarzową - Niebiańskie Jeruzalem, nad Halą Ślubów - Upadek miasta Babilon, nad Halą Zmarłych - Bóg Ojciec w otoczeniu dwudziestu czterech starców, nad Halą Polną - Sąd Ostateczny.

Na wyposażenie kościoła składają się: rokokowy ołtarz architektoniczny z baldachimem na sześciu korynckich kolumnach, z grupą chrztu Chrystusa flankowaną figurami Mojżesza, Aarona, Św. Piotra i Pawła oraz przedstawieniem Trójcy Świętej, ambona z reliefami Zesłania Ducha Świętego, Golgoty i Raju na balustradzie schodów, figurami Cnót Kardynalnych na koszu i aniołem w zwieńczeniu, a także organy - duże (zachodnie) i małe nad ołtarzem. Całość uzupełniają drewniane, malowane epitafia i zawiesia cechowe na filarach empor.

Przed elewacjami kościoła ustawiono kamienne epitafia z XVII-XVIII w. Na otaczającym kościół cmentarzu znajdują się liczne nagrobki z XVII-XX w., niektóre o rozbudowanej formie architektoniczno-rzeźbiarskiej. W zachodniej części cmentarza, do dawnego muru granicznego, dostawiono trzy kaplice grobowe z XVIII-XIX w.

W obrębie murów zachowała się nowożytna zabudowa towarzysząca, w konstrukcji szachulcowej i murowanej: wolno stojąca dzwonnica, prymariat - plebania ze skrzydłem być może będącym pozostałością pierwszej plebanii wzniesionej jeszcze przed rozpoczęciem budowy obecnego kościoła Pokoju, dom służby kościelnej, budynek rendantury i mieszkanie dzwonnika - obecnie Centrum Promocji i Partnerstwa UNESCO, dawna ewangelicka szkoła łacińska (późniejsze liceum; budynek od 1854 r. zwany Lutherheim - domem Lutra) oraz dawny dom dla wikariuszy i kantorów. Uzupełnieniem zespołu jest znajdujący się w północno-zachodnim narożniku założenia, wydzielony kamienno-ceglanym murem, dawny dom kolegium nauczycieli w szkole łacińskiej (następnie dom dla konfirmantów, obecnie m.in. kościół parafialny pw. św. Antoniego z Padwy Kościoła Polskokatolickiego w RP). Prowadząca przez cmentarz wybrukowana aleja lipowa, nadal łączy budynek szkoły łacińskiej z domem kolegium.

Zabytek dostępny.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 01-03-2017r.

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Materiał budowy:  glinobitka

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_PH.15194