Historia

Pierwsza źródłowa wzmianka o Świątkowej Wielkiej pochodzi z 1510 r. W 1581 r. w Świątkowej istniała już parafia prawosławna oraz cerkiew. W 1633 r. ze względu na naciski kierowane przez chorążego wielkiego koronnego Jana Kochanowskiego na właściciela Świątkowej, parafia ta jako pierwsza w okolicy przyjęła unię, za co uzyskała szereg przywilejów. Obecna świątynia wzniesiona została (lub gruntownie przebudowana) w 1757 r. dzięki fundacji właściciela wsi Piotra Paszkiewicza. Cerkiew remontowano w 1796 r. oraz w l. 1826-1828, w trakcie którego prawdopodobnie dobudowano wieżę oraz odnowiono wnętrze. O tym, że dzwonnica jest młodsza od pozostałych części obiektu, niewątpliwie świadczy poszycie gontowe, odkryte na zachodniej ścianie nawy podczas badań architektonicznych, a przysłonięte w późniejszym okresie wieżą. Istnieje przepuszczenie, że nad babińcem pierwotnie znajdować się mogła kaplica tzw. górna cerkiew, która w czasie wspomnianej przebudowy została częściowo rozebrana. Kolejny remont miał miejsce po 1833 r., w czasie którego dobudowano do prezbiterium zakrystię. W 1914 r. wymieniono na dachach i hełmach pokrycie z gontowego na blaszane. Po konwersji na prawosławie niemal wszystkich parafian, 21 listopada 1927 w miejscowej cerkwi odbyło się pierwsze nabożeństwo prawosławne. W 1928 r. jako obiekt sporny, cerkiew został zamknięta i zaplombowana przez władze starostwa powiatowego w Jaśle. W latach 30tych sporadycznie była użytkowana przez nielicznych grekokatolików. Po wysiedleniach miejscowej ludności w l. 1945-1947 cerkiew była nieużytkowana. W l. 50. rozkradziono znaczną część jej wyposażenia ( m. in dwa ikonostasy). Pierwsze prace zabezpieczające obiekt przeprowadzono w 1959 r., m. in wyremontowano podmurowanie cerkwi oraz odcięto dolną partię zbutwiałych słupów nośnych wieży i zastąpiono je betonowymi cokołami. W 1867 r. w czasie wstępnych badań architektonicznych odnaleziono fragmenty portalu oraz nadproże z datą 1757. Kolejny remont przeprowadzono w l. 80., podczas którego wymieniono szalunek ścian zakrystii, przedsionka, zachat i izbicy, a cmentarz cerkiewny otoczono nowym ogrodzeniem. Od 1986 r. cerkiew pełni funkcję kościoła fil. parafii w Desznicy z inicjatywy której w l. 90. kontynuowano prace remontowe. W 2014 r. staraniem m. in. Towarzystwa Miłośników Krempnej i okolic miał miejsce gruntowny remont obiektu, w czasie którego zrekonstruowano zewnętrzną deklarację malarską cerkwi. Wykonawcą wszystkich prac był zakład budowlano-konserwatorski „Portal” z Domaradza.

Opis

Zespół cerkiewny usytuowany jest w centrum wsi, na równym terenie szerokiego dna doliny, podciętym od strony potoku Świerzówka urwiskiem. Oddalona jest ok. 150 m od drogi gminnej prowadzącej do Świerzowej Ruskiej.

Cmentarz cerkiewny na rzucie elipsy ogrodzony jest współczesnym, żerdziowym ogrodzeniem nakrytym gotowym daszkiem. Na osi cerkwi, od strony zach. znajduje się bramka wejściowa, a od strony pd. wsch. budynek katechetyczny

Cerkiew ta jest orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, posadowiona na kamiennym podmurowaniu. Jest obiektem trójdzielnym, wzniesionym na planie podłużnym, składającym się z kwadratowego prezbiterium, szerszej, kwadratowej nawy, babińca, oraz pomieszczenia podwieżowego, na osi dostawiono zamkniętą kruchtę. Wieża z zachatami wzniesiona jest w konstrukcji słupowo ramowej, zwieńczona izbicą. Nad prezbiterium i nawą znajdują się brogowe kopuły, pojedynczo, uskokowo łamane, nad babińcem po przebudowie obiektu zastosowano strop płaski. Prezbiterium i nawę nakrywają dachy namiotowo łamane, zwieńczone barokowi hełmami z ślepymi latarniami, które zakończono makowicami z kutymi, żelaznymi krzyżami. Wszystkie dachy i hełmy kryte są blachą stalową, ocynkowaną. Ściany prezbiterium i zakrystii szalowane są pionowo z listwowaniem. W analogiczny sposób oszalowane są ściany zachaty, natomiast nakrywający je daszek i zbieżne ściany wieży oraz ściany nawy pokryte są gontem. Izbica szalowana jest pionowo z ozdobnym listwowaniem w formie fryzu arkadowego, nad którym znajduje się rząd blend. Nawa oświetlona jest 2 parami zamkniętych odcinkowo okien, prezbiterium jedynym, prostokątnym oknem w ścianie wsch. i analogicznym w ścianie pd. Niewielkie okno znajduje się także w połaci pn. ściany wieży. Chór muzyczny w babińcu nadwieszony, przedłużony jest bocznymi galeriami wchodzącymi w przestrzeń nawy. Wnętrze zdobi polichromia z II poł. XVIII w., przemalowana częściowo w XIX w. pokrywająca ściany, kopuły oraz strop babińca. Z pierwotnego wyposażenia zachował się m. in. ołtarz główny (XIX w.), cyborium z tabernakulum oraz ikona Sąd Ostateczny.

Bramka wejściowa wzniesiona jest z drewna w konstrukcji słupowej, na podmurowaniu z kamienia rzecznego. Nakryta jest gontowym dachem namiotowym zwieńczonym niewielka cebulką z kutym krzyżem. Ściany boczne oszalowane są pionowo. Pozostałe dwie są otwarte i pełnią funkcję przelotową.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-08-2015r.