Historia

Synagoga zbudowana została w 2 poł. XVIII w., w miejscu drewnianej synagogi siedemnastowiecznej, w bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza żydowskiego. Wzniesiona zgodnie z kanonem, na planie prostokąta, z główną salą modlitewną od wsch. krytą sklepieniem dziewięciopolowym, żaglowym, podpartym czterema filarami oraz z przedsionkiem od zach. Nad przedsionkiem mieścił się babiniec. Na piętro do babińca prowadziła dobudowana do elewacji zach. klatka schodowa. Wnętrze sali dekorowane było malowidłami prawdopodobnie już w k. XVIII w., które uzupełniono (?) i przemalowano w poł. XIX w., a następnie w 1928 r. Dekorację ukończył dopiero w 1935 r. malarz Aharon Josef Garfinkel. Synagoga zdewastowana została w czasie II wojny światowej i zamieniona przez Niemców na magazyn sprzętów gospodarczych. W otoczeniu budynku urządzono wówczas warsztaty naprawcze samochodów. Po zakończeniu wojny obiekt wyremontowano i przeznaczono na magazyn nawozów sztucznych oraz sklep paliw płynnych. W dniu 5 czerwca 1964 r. zapadała decyzja Ministra Kultury i Sztuki o przekazaniu synagogi na potrzeby Miejskiej Biblioteki Publicznej. Remont połączony z przebudową według projektu Czesława Białego w latach 1964-1966 r. obejmował wprowadzenie stropów w sali modlitewnej celem utworzenia dwóch kondygnacji, podzielenie dolnej na mniejsze pomieszczenia oraz budowę wewnętrznej klatki schodowej. Na przestrzeni lat 1966-1967 poddano konserwacji zachowane fragmenty polichromii. Kolejny gruntowny remont obiektu wykonano w 2004 r. W 2013 r. przeprowadzono konserwację dekoracji malarskich. Budynek synagogi zajmują obecnie: Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Strzyżów im. Juliana Przybosia, filia Muzeum Samorządowego Ziemi Strzyżowskiej oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej.

Opis

Synagoga usytuowana jest przy ul. Przecławczyka, w pn. kwartale zabudowy rynkowej, naprzeciwko dawnego cmentarza żydowskiego. Założona jest na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, z klatką schodową dobudowaną od zach., kryta dachem czterospadowym, z wydłużoną lukarną w połaci zach., pobitym blachą. Narożniki budynku są zaokrąglone a elewacje zewnętrzne artykułowane ramowymi podziałami, które wzbogacają plastycznie nałożone nań pilastry dźwigające wysunięty, profilowany gzyms wieńczący. Pięcioosiowe elewacje od pd. i pn. oraz trzyosiowa od wsch., przeprute zostały oknami w dwóch poziomach, osadzonymi w głębokich wnękach. Do synagogi prowadzi wejście usytuowane w dobudowanej od zach. klatce schodowej krytej daszkiem trójspadowym i doświetlonej półkolistymi oknami w obydwu kondygnacjach. Okna w elewacji zach. rozmieszczone są po bokach klatki w dwóch osiach, są prostokątne i mniejsze w stosunku do okien w pozostałych elewacjach. Dawną salę modlitw podzieloną wtórnie na dwie kondygnacje przykrywa sklepienie na żaglach ozdobione dekoracją malarską – figurą lewiatana w kopule bimy oraz iluzjonistycznymi motywami architektonicznymi i ornamentalnymi. W d. sali modlitw na parterze oraz w d. babińcu wprowadzone są wtórne podziały – dostosowane do obecnych potrzeb – dzielące wnętrze na mniejsze pomieszczenia.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielem.

Oprac. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 01-04-2019 r.