Historia

Dokładny czas budowy kościoła nie został ustalony. Obiekt powstał w XII wieku lub na przełomie XII i XIII wieku. Niektórzy badacze przypisują mu funkcję kościoła grodowego i jego powstanie wiążą z osobą Piotra Włostowica. Powstało wówczas założenie oparte o rotundową nawę, z przylegającym doń prezbiterium na planie kwadratu, przeciwległą wieżą oraz dwiema absydami od strony północnej. Na przełomie XVI i XVI wieku przebudowano górną część wieży, wspierając ją szkarpą. W późniejszym okresie kościół został obudowany skrzydłem klasztoru, pełniąc rolę furty klasztornej i refektarza. Do 1779 roku kościół funkcjonował pod wezwaniem św. Krzyża. W 1812 roku wnętrze zostało przekształcone w magazyn (spichlerz). Zburzono wówczas dwie absydy północne i nadbudowano wieżę o czworoboczną kondygnację. W 1892 roku wyburzono skrzydło klasztorne i rozpoczęto prace konserwatorskie kościoła, rekonstruując dwie zburzone wcześniej absydy. W czasie II wojny światowej obiekt ponownie przekształcono w magazyn. W 1945 roku kościół został uszkodzony w wyniku eksplozji podłożonych przez Niemców ładunków wybuchowych. Zniszczeniu uległo sklepienie kopułowe oraz górne partie wieży. Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1948-1952, przywracając pierwotny, romański charakter kościoła.

Opis

Kościół zlokalizowany na wzgórzu św. Wojciecha, w kompleksie budynków związanych z klasztorem norbertanek. Kościół jest romański, orientowany. Murowany z ciosów granitowych, z elementami konstrukcyjno-dekoracyjnymi z piaskowca. Fragmenty pochodzące z przebudowy gotyckiej -szczyt wschodni, korona murów, wyższe partie wieży, murowane z cegły. Nawa na planie koła, z prezbiterium od strony wschodniej na planie kwadratu oraz dwoma absydami od strony północnej. Od strony zachodniej znajduje się okrągła wieża z dobudowaną emporą. Nawa główna pod kopułą, prezbiterium pod sklepieniem krzyżowym na gurtach. Nad nawą dach stożkowy, nad prezbiterium dwuspadowy, wieża przykryta dachem półstożkowym. Z oryginalnego wyposażenia zachowało się niewiele elementów, m.in. kamienna kropielnica z XII wieku. Oryginalny tympanon został zniszczony w 1945 roku, na jego miejscu znajduje się obecnie kopia wykonaną na podstawie zachowanego odlewu z oryginału. Biforium znajdujące się na emporze również jest rekonstrukcją.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Adam Paczuski, NID OT w Toruniu, 17.10.2014 r.

Bibliografia

• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1988.
• Parucka K., Raczyńska-Mąkowska E., Katalog zabytków województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1997.
• www.parafiastrzelno.pl
• www.dziedzictwo.ekai.pl/@@strzelno_kosciol_sw_prokopa