odnowiony i powiększony w latach 1910-12., w połowie XX w. otoczony nowym murem, do którego włączono barokową bramę z XVIII w., zwieńczoną szczytem wolutowym, wraz z terenem cmentarza, dzwonnicą, plebania i kaplicami grobowymi stanowi dobrze zachowany zespół sakralny z XIV i XIX/XX w.

Historia

Kościół paraf. p.w. św. Marcina w Starym Gostyniu istniał już przed 1301 r. Do 1874 r. znajdował się pod zarządem Benedyktynów z Lubinia. Obecny kościół wzniesiony ok. 1300 r. został odnowiony i powiększony w latach 1910-12. W połowie XX w. otoczony nowym murem, do którego włączono barokową bramę z XVIII w., zwieńczoną szczytem wolutowym.

Opis

Kościół usytuowany jest na wzgórzu położonym w północnej części wsi. Od północy i zachodu otacza go cmentarz, na którym znajdują się neogotyckie kaplice grobowe i dzwonnica. Po wschodniej stronie leży plebania a po stronie południowej dom katolicki. Na teren kościoła prowadzi barokowa brama. Kościół par. p.w. św. Marcina jest świątynią orientowaną, murowaną z cegły w układzie wedyjskim. Jednonawowa, z węższym i niższym dwuprzęsłowym prezbiterium prosto zamkniętym. Nawa pierwotnie trzyprzęsłowa w 1900 r. została przedłużona ku zachodowi o dwie osie okienne. Przy prezbiterium od pn. znajduje się zakrystia, również powiększona w 1900 r. Kruchty przy nawie od pd. i zach. nowe. W prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe o łuku podwyższonym, z żebrami o profilu gruszkowym, spływającymi na wsporniki. W zakrystii sklepienie kolebkowe o łuku ostrym. W nawie nowe sklepienie krzyżowo-żebrowe na miejscu kasetonowego stropu usuniętego w 1893 r. Łuk tęczowy ostrołukowy, profilowany. Zewnątrz na narożach nawy i prezbiterium płaskie lizeny wsparte na cokole o schodkowym profilu, zwieńczone trójkątnymi szczycikami (zrekonstruowanymi wraz z koroną murów i podokapowym fryzem z uskokowych konsolek). Przy pierwotnych narożach zakrystii szkarpy. Szczyty wsch. nawy i prezbiterium ujęte w uskokowe gzymsy z wysuniętych główek cegieł. W wnętrzu na uwagę zasługuje barokowy ołtarz główny, w którym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1645 r. w sukience srebrnej z pocz. XVIII w. oraz rzeźby wykonane po 1706 r. Joachima Bergera z Gostynia a także dwa ołtarze boczne empirowe wykonane po 1804 r. przez snycerza Schulza z Rawicza. Ambona i chrzcielnica barokowe z 1 ćw. XVIII w. Na ambonie znajdują się rzeźby czterech ewangelistów i herb Trzaska klasztoru lubińskiego. Unikatowym elementem wyposażenia wnętrza są drewniane figury 12 apostołów przy balustradzie chóru i 12 polskich świętych na stallach, wykonane w latach międzywojennych (przed 1935 r.) przez rzeźbiarza ludowego Andrzeja Majchrzaka. Przy pd.-zach. narożu muru otaczającego kościół usytuowana jest murowana dzwonnica z ok. 1910 r. Na prostokątnym cokole z licznymi uskokami stoją cztery filary połączone półkolistymi arkadami. Środkowa arkada nieco wyższa zwieńczona trójkątnym szczytem z gzymsem kostkowym. Dzwonnica nakryta daszkiem dwuspadowym, środek zwieńczony ostrosłupem z krzyżem. Po północnej stronie kościoła usytuowane są dwa grobowce z ok. 1910 r. mieszczące szczątki rodzin zasłużonych dla historii Wielkopolski - Potworowskich i Radońskich. Są to budowle murowane z cegły, na planie regularnego prostokąta, oszkarpowane, ozdobione kolumnami, lizenami i dekoracja ceglaną. W 1910 r. podczas rozbudowy kościoła na parceli położonej na południe wybudowano Dom Katolicki. Fundusze na budowę zebrano ze składek parafialnych. Dom miał być przeznaczony na cele katechetyczne. W wnętrzu znalazła się salka teatralna ze sceną. Budynek o formach neobarokowych, zbudowany na rzucie prostokąta, murowany z cegły na ceglanym cokole. Jednokondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z czterema symetrycznymi jednoosiowymi facjatkami od wschodu i zachodu oraz facjatką od północy. Wejście główne od północy. Okna prostokątne w opaskach, oddzielone lizenami. Na wschód od Kocioła, po drugiej stronie drogi wznosi się parterowa plebania z 1 po. XIX w. Murowana, otynkowana, nakryta dachem naczółkowym.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat parafii znajdują się na stronie www.starygostyn.archpoznan.pl

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 27-11-2015 r.