Dawniej, tj. przed regulacją rzeki w końcu XIX w., gródek stożkowaty, a później jego relikty położone były na wyspie, otoczonej wodami Warty, której główny nurt opływał Ostrów Radzimski z prawej strony - dzisiejsze starorzecze. Po lewej stronie rzeki (obecny teren poligonu Biedrusko - gm. Oborniki) usytuowana była wieś Radzim. Osada po lewej stronie Warty, jak i oddalone o 30m badane stanowisko (na wyspie), położone jest w dolinie poznańskiego przełomu Warty w odległości 6km, na północny-zachód od Murowanej Gośliny.

Historia Radzimia

Istnienie dziś nieistniejącej osady w Radzimiu od XIII w. potwierdzają źródła historyczne, donosząc o poświęceniu kościoła parafialnego wystawionego z fundacji księcia wielkopolskiego Władysława Odonica w 1236 r. Położenie wsi w dolinie Warty, w punkcie, w którym rzeka zmienia swój bieg z południkowego na równoleżnikowy, sprzyjało jej rozwojowi. Już w połowie XIII w., na położonej tuż przy Radzimiu wyspie (dziś ze względu na zmianę głównego nurtu Warty w gm. Murowana Goślina, pow. poznański) wybudowano rezydencję kasztelańską. Koniec XIII i XIV w. to okres największej świetności Radzimia. W połowie XIV w. kasztelania upada, a od XVI w. wieś się systematycznie wyludnia. Kres osadnictwa na tym terenie wyznacza rozbiórka leśniczówki w latach 90. XIX w.

Historia badań do 2002 roku

Od dawna Ziemia Radzimska, bogata w zdeponowane przed laty zabytki przyciągała uwagę ludzi. Odnajdywane siekiery, topory kamienne z epoki kamienia, brązowe szpile, miecze, groty włóczni z epoki brązu i miecz żelazny wczesnośredniowieczny to tylko niektóre z zabytków odnalezionych na Radzimiu pod koniec XIX i w 1 poł. XX w. Już w latach 1880-1890 w trakcie robót regulacyjnych na Warcie odnaleziono skarb brązowy z końca II-IV okresu epoki brązu, kolejne zabytki odkrywano w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych przez miłośników starożytności (np. W. Thamma, G. Thienhausa i J. Galeiskiego z Poznania) bądź przez archeologów. Tu wspomnieć trzeba, iż Radzim, w latach 1919, 1927, 1932, odwiedzany był przez znakomitych archeologów, takich jak Józef Kostrzewski, Zygmunt Zakrzewski czy Zdzisław Rajewski. Po drugiej wojnie światowej kilkakrotnie z powierzchni zbierali tu materiały studenci archeologii pod kierunkiem Józefa Kostrzewskiego oraz pracownicy Muzeum Archeologicznego w Poznaniu: Stanisław Janosz, Włodzimierz Szafrański, a także pracownicy innych instytucji (np. Andrzej Wędzki z Zakładu Słowianoznawstwa PAN w Poznaniu) w latach 1948, 1955, 1962.

Historia badań po 2002 roku

Gród kasztelański w Radzimiu ponownie „odkryto” w kwietniu 2002 r. Dzięki staraniom Ryszarda Pomina - ówczesnego Starosty Powiatu Poznańskiego oraz Tomasza Łęckiego - Burmistrza Miasta i Gminy Murowana Goślina w lipcu 2002 r. rozpoczęto stacjonarne badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, którymi kierował mgr K. Kosmowski.

Przez kolejnych 5 sezonów wykopaliskowych założono dwa wykopy. Wykop I wyznaczony został na jednym z pagórków. W nim odnotowano warstwy nasypowe tworzące wał o konstrukcji ziemnej. W drugim sezonie na kulminacji centralnie umieszczonego kopca, otoczonego szeregiem mniejszych wzniesień, stanowiących najprawdopodobniej pozostałości wałów, odkryto rumowisko, które tworzyły w większości otoczaki, częściowo silnie przepalone w ogniu, polepa z negatywami po konstrukcjach drewnianych i węgle drzewne. Z warstwy destrukcyjnej bliżej nie określonego budynku pozyskano 1895 fragmentów stłuczki naczyniowej oraz ciekawe zabytki wydzielone takie jak: sierp, krzesiwo ogniwkowe, klucz do kłódki, osełki kamienne, kamień żarnowy, przęśliki, groty od kuszy i łuku. Po wstępnej analizie materiału archeologicznego wyznaczone zostały dwie fazy zasiedlenia wyspy: pierwsza z początków XIII w., druga datowana na 2 poł. XIII w. Rumowisko zinterpretowano jako pozostałości po dwóch budynkach będących siedzibą kasztelanów. W szóstym sezonie odkopano pozostałości kultury materialnej świadczą o zasiedleniu wyspy radzimskiej już na początku wczesnego średniowiecza. Ponadto w piasku, z którego usypano stożek, udało się rozpoznać pozostałości konstrukcji drewnianych, wzmacniających kopiec przed osuwaniem się w okresie budowy i funkcjonowania kasztelanii. Pozyskano także bogaty materiał masowy oraz zabytki wydzielone, świadczące o codziennych zajęciach i ubiorze mieszkańców wyspy (przekłuwacze, igła kościana, osełki, koser, noże, gwoździe, kabłączki skroniowe, monety - denar krzyżowy i brakteat guzikowaty, misa żelazna typu śląskiego, haczyki do łowienia ryb, ucha do wiader, okucia brązowe).

Najbliższe badania z pewnością zostaną skoncentrowane na odnalezieniu fundamentów wieży mieszkalnej lub innych obiektów z tego okresu oraz - co równie istotne - pełniejsze rozpoznanie starszych śladów zasiedlenia Ostrowa Radzimskiego.

Zabytki

Grodem Kasztelańskim w Radzimiu opiekuje się Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Pracownia Radzim mieści się w Bibliotece Publicznej w Murowanej Goślinie. Tam też w kilku gablotach przygotowano wystawę najciekawszych zabytków wydobytych z dworu kasztelańskiego i jego zaplecza. Co roku zmieniana jest aranżacja wystawy i zabytki ukazujące dorobek prowadzonych latem badań archeologicznych. Ekspozycji towarzyszy broszura, dzięki której zwiedzający może poznać użytkowe i kultowe funkcje prezentowanych zabytków.

Całość zbioru (odkopanego w latach 2002-2009), licząca ponad 29 tys. ułamków ceramiki naczyniowej, blisko 9 tys. fragmentów kości stanowiących odpady konsumpcyjne i ponad 300 zabytków wydzielonych przechowywana jest w magazynach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Do najciekawszych należą: przekłuwacze, igła kościana, osełki, koser, noże, gwoździe, kabłączki skroniowe, monety - denary krzyżowe, brakteat guzikowaty, misa żelazna typu śląskiego, haczyki do łowienia ryb, ucha do wiader, okucia brązowe, sierp, krzesiwo ogniwkowe, klucz do kłódki, kamień żarnowy, przęśliki, groty od kuszy i łuku, trzewik pochwy miecza, żelazne ramie wagi szalkowej i naczynia gliniane z początków wczesnego średniowiecza, wczesnośredniowieczne i wczesnonowożytne.

Oprac. A. Kowalczyk, D. Paprocki