Cenny element wystroju stanowią renesansowe oraz barkowe polichromie oraz licznie zachowane barokowe wyposażenie. Dodatkowo lokalizacja obiektu na wzniesieniu, oraz zachowane liczne egzemplarzu starodrzewu nawiązują do tradycji i form przestrzennych charakterystycznych dla krajobrazu wiejskiego, gdzie kościół otoczony nasadzeniami z drzew tworzących tzw. ,,święte gaje’’ górował nad wiejską zabudową.

Historia

Pierwsze wzmianki odnośnie świątyni w Starej Wsi pochodzą z 1325-1327 roku. Obecny kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego wzniesiono na miejscu starej świątyni z fundacji Krzysztofa Bibersteina-Starowiejskiego w 1522 roku, osiem lat później w 1530 r. obiekt zostaje konsekrowany przez Dominika, biskupa krakowskiego. W 1787 r. miał miejsce pierwszy remont w trakcie którego kościół zyskał swój barokowy charakter oraz wystrój, poprzez wprowadzenie wieżyczki zwieńczonej baniastym hełmem nad nawą, a także wprowadzenie pilastrów oraz ozdobnych gzymsów wieńczących ściany. W 1926 r. obiekt przekształcono, nawę powiększono o przestrzeń w obrębie wieży, całość połączono poprzez wprowadzenie szerokiej arkady zgodnie z projektem Zygmunta Gawlika, a dach pokryto eternitem. W latach 2000-2001 przeprowadzono gruntowny remont obiektu w trakcie którego wymieniono pokrycie dachu na gont. W 2011 r. w obrębie obiektu przeprowadzono szczegółowe badania dendrochronologiczne w trakcie których ustalono, iż prezbiterium, nawa oraz wieża pochodzą z tego samego okresu (1522 r.). Ostatnie prace przeprowadzone w latach 2009-2013  polegały na konserwacji polichromii, oprócz prac w obrębie ścian i stropów wykonano także konserwację wyposażenia świątyni, w tym ołtarza głównego, belki tęczowej z rzeźbami Matki Boskiej Bolesnej oraz drewnianej chrzcielnicy z Grupą Chrztu Świętego.

Opis

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego położony jest w centralnej części miejscowości Stara Wieś, na wzniesieniu w północno-zachodniej części cmentarza przykościelnego o owalnym narysie. Świątynia otoczona jest drewnianym ogrodzeniem, a założeniu towarzyszy cenny starodrzew z dominującym gatunkiem w postaci lip, będący nawiązaniem do świętych gajów. Późnogotycki kościół jest obiektem orientowanym, jednonawowym, drewnianym o konstrukcji zrębowej, nakrytym dachem dwuspadowym o wieży z izbicą na słup, otoczony sobotami, częściowo otwartymi, częściowo zamkniętymi, częściowo zamkniętymi, odtwarzającymi ściśle rzut kościoła z dwoma kruchtami w części zachodniej oraz południowej (obecnie całkowicie zadaszone). Świątynia posiada rozczłonkowaną bryłę składającą się kolejno od zachodu z niewielkiej kruchty poprzedzającej wykonaną w konstrukcji słupowe wieżę oraz wzniesioną na planie zbliżonym do kwadratu szerszą nawę łączącą się od zachodu z wieżą w części przyziemia. Najbardziej na wschód wysunięty element stanowi trójboczne prezbiterium do którego od północy przylega niewielka zakrystia. Element o charakterze ozdobnym stanowi zwieńczenie zachodniej wieży w postaci baniastego hełmu z latarnią oraz zlokalizowana na skraju wschodniego dachu ażurowa sygnaturka z cebulastą kopułą. Ponadto w obiekcie zachował się późnogotycki detal ciesielski i barokowe wyposażenie. Wewnątrz znajduje się bogata dekoracja malarska w postaci polichromii na ścianach nawy, prezbiterium oraz w obrębie płaskich stropów. Dominują motywy w postaci elementów roślinno-geometrycznych oraz wizerunki świętych. Śród wyposażenia na uwagę zasługuje późnogotycki obraz Ukrzyżowania z początku XVI w. malowany na desce, wczesnobarokowy ołtarz główny z XVIII w. z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem i śś. Katarzyną i Barbarą, dwa ołtarze boczne z XVIII w., z Matką Bożą Różańcową i św. Józefem oraz rokokowa chrzcielnica i ambona.

Zabytek dostępny z zewnątrz, w sprawie zwiedzania należy skontaktować się z kancelarią parafialną.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 03.02.2015 r.