Położona przy przełomie środkowej Warty i na styku szlaków ze Śląska do Wielkopolski pełniła funkcję strażnicy przy przeprawach rzecznych. Gród stanowił też centrum okręgu administracyjnego, a u progu XII w. przekształcił się w kasztelanię.

Usytuowanie i opis

Grodzisko położone jest na prawym brzegu Warty, ok. 0,5 km na pn. wsch. od zwartej zabudowy miejskiej. Przecina je szosa Śrem-Poznań. Umiejscowione jest wśród niskich łąk doliny Warty, na terenie tzw. „Żydowskich Gór”. Od południa otacza je starorzecze rzeki.

Stanowisko jest znacznie zniszczone. Zachowało się w formie niewielkiego wzniesienia o płaskim szczycie. Jego wysokość wynosi ok. 3,5 m. Część przylegająca do szosy od południa ma kształt nieregularnego trójkąta o wymiarach 60 x120 m. Na północ od szosy zachowało się w postaci wyniesienia o kształcie zbliżonym do trapezu. Fragmenty wału, słabo zachowane, najlepiej widoczne są w południowej części stanowiska. Na płaskim wierzchołku obiektu znajdują się pojedyncze, żydowskie płyty nagrobne.

Historia

Gród w Śremie funkcjonował w okresie wczesnego średniowiecza, X/XI - XIII w. Największy rozkwit przeżywał w wieku XI i XII. Pod k. XIII w. uległ zniszczeniu i został ostatecznie porzucony. Od XVI w. do lat 40 XX w. teren grodziska użytkowano jako cmentarz żydowski.

Nazwa Śremu pojawia się po raz pierwszy w bulii gnieźnieńskiej z 1136 r.,w wykazie kasztelanii wielkopolskich. Z 1212 r. pochodzi wzmianka o kasztelanie śremskim- Piotrze, sam gród (castrum) wymieniany jest w dokumencie z 1234 r. W XII w. gród śremski przechodzi zmienne koleje losu związane z walkami książąt dzielnicowych. W 1253 r. ma miejsce lokacja miasta na lewym brzegu Warty a gród zaczyna tracić na znaczeniu.

Stan i wyniki badań

Zainteresowania reliktami grodu śremskiego sięgają połowy XIX w. Najwcześniej , w 1842 r. wymienia je hr. E. Raczyński, lokalizując warownię na ówczesnym cmentarzu żydowskim. W 1967 r. podjęto na stanowisku ratownicze badania wykopaliskowe, w związku z przebudową szosy poznańskiej.Wykopy zlokalizowano w pd.-wsch. części obiektu, na jego środku przy szosie oraz w pn.-zach. części stanowiska. Stwierdzono kilka faz użytkowania grodu. W najstarszym poziomie osadniczym (2 poł. X w.) zarejestrowano ślady luźnej zabudowy niewielkiej osady. W końcu X w. zbudowano w tym miejscu gród. Badacze natrafili na pozostałości wału o szer. ok. 15 m, zbudowanego w konstrukcji rusztowej. Fazy użytkowania grodu wyznaczają warstwy osadnicze przypadające na XI i XII w. Smugi spalenizny w warstwach wskazują, że zabudowę majdanu strawił pożar. Niejasny jest charakter konstrukcji drewniano-ziemnej, o szer. ok. 4 m, odkrytej pośrodku grodziska. Możliwe, że jest to fragm. grobli prowadzącej do przeprawy przez rzekę. W 1 poł. XIII w. miało miejsce częściowe zniszczenie i odbudowa wału grodu. Ostatnia faza użytkowania grodu przypada na 2 poł. XIII w. Najliczniejszą grupę zabytków pozyskanych w trakcie badań stanowi ceramika naczyniowa. Jej wyselekcjonowana część posłużyła naukowcom do określenia chronologii obiektu.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

oprac. Barbara Iwanicka - Pinkosz, OT NID w Poznaniu, Pracownia terenowa w Trzebinach, 23-10-2015