Historia

Początki Spytkowic sięgają co najmniej początku XIII w. Nie wykluczone, że w tym czasie istniał tu gródek książęcy. W 1229 r.(lub według innych źródeł - w 1228 r.) Henryk Brodaty zwołał tu wiec możnych, w trakcie którego został pojmany przez ludzi Konrada Mazowieckiego. Wieś pozostawała w posiadaniu książąt oświęcimsko-zatorskich do 1492 r. (formalnie do 1498 r.), a później władał nią Piotr Myszkowski herbu Jastrzębiec. Prawdopodobnie był fundatorem obronnej rezydencji, którą odziedziczył jego syn Wawrzyniec, a po nim wnuk Mikołaj. Po raz pierwszy zamek w Spytkowicach wspomina dokument z 1543 r., określający go jako castrum seu fortalicium. Zamek rozbudował i przekształcił w barokową rezydencję (przed 1630 r.) biskup krakowski Marcin Szyszkowski. Później dziedzicami Spytkowic byli kolejno Opalińscy, Lubomirscy i Potoccy. Na skutek pożaru, a później działań wojennych w r. 1945 zamek został mocno uszkodzony. Pierwsze rozpoznania sondażowe przeprowadził w r. 1957 Andrzej Żaki. Ponowne badania archeologiczno-architektoniczne podjęła w latach 1973-78 Pracownia Archeologiczna PKZ w Krakowie (T. Dębowski i E. Dworaczyński). Towarzyszyły im rozpoznania architektoniczne prowadzone przez Andrzeja Krupińskiego. Restaurację budowli rozpoczęto w końcu lat 70. XX w. Dziś mieści się tu oddział Archiwum Narodowego w Krakowie.

Opis

Zachowana budowla, określana jako dwór obronny albo zamek, położona jest w dolinie, na północnym krańcu wsi. Pochodzi z fazy XVII-wiecznej rozbudowy. Założenie murowane, piętrowe, podpiwniczone. Składa się z trzech skrzydeł zamykających prostokątny dziedziniec. Skrzydło frontowe na rzucie prostokąta flankują w narożnikach baszty na planie kwadratu. Ustalono, że w pierwszej fazie, datowanej na koniec XV w., powstało założenie obronne zamykające się w niemiarowym czworoboku z dwiema wieżami w narożnikach północnych i prostokątną budowlą, prawdopodobnie wieżową, przy południowo-wschodnim narożniku. Przy murze wschodnim dziedzińca odkryto drewniany budynek, zapewne wieżowy, wzniesiony w konstrukcji słupowej. Miał on wymiary 11,5 x 9,8 x 11,2 x 10,3 m. Być może jego powstanie wyprzedza budowę murowanej rezydencji. W trakcie przebudowy przeprowadzonej w latach 1520-30 przy południowo-wschodniej części obecnego skrzydła południowego wzniesiono jednotraktowy, trójosiowy pałac, mający podpiwniczenie i piętro.

Zwiedzanie możliwe w ograniczonym zakresie, po uzyskaniu zezwolenie dyrektora Archiwum Narodowego w Krakowie.

Oprac. Stanisław Kołodziejski, OT NID Kraków, 01.10.2014 r.