przez Jana Wierzbiętę Smoguleckiego rozbudowany o kaplicę grobową Hutten-Czapskich. Z czasów budowy kościoła pochodzą trzy późnorenesansowe portale z piaskowca oraz rzeźbiony w piaskowcu chór z początku XVII w. Na sklepieniu polichromie z 192-22 r. zaprojektowane przez Juliusza Makarewicza

Historia

Smogulec od XIV do końca XVII wieku stanowił siedzibę Grzymalitów Smoguleckich. W 1335 r. Wierzbięta Smogulecki otrzymał przywilej na lokację miasta. Prawa miejskie utracił w XVII w. W XVIII w. stanowi własność Tuczyńskich, następnie Mielżyńskich. Od poł. XIX w. właścicielami Smogulca była rodzina Hutten-Czapskich. Parafia wzmiankowana po raz pierwszy w 1415 r.. W 1520 r. istniał tu kościół drewniany. Obecny murowany zbudowany został w latach 1617-19 z fundacji Jana Wierzbięty Smoguleckiego. Został konsekrowany w 1642 r. W latach 1876-79 została dobudowana kaplica grobowa Hutten-Czapskich wg projektu znanego architekta, Zygmunta Goroglewskiego. W latach 1899-1901 miała miejsce przebudowa kościoła, także wg projektu Gorgolewskiego, przy współpracy Zygmunta Hendla. Podwyższono wieżę, założono nowy hełm, zmieniono otwory okienne. Bezdzietny Bogdan Hutten-Czapski zmarły w 1937 roku przekazał w testamencie Smogulec Uniwersytetowi Warszawskiemu.

Opis

Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny w Smogulcu położony jest w południowej części wsi, na stromym wzgórzu. Teren cmentarza przykościelnego otacza murowane ceglano-kamienne ogrodzenie z reprezentacyjną bramą od południa. Kościół gotycko-renesansowy, zniekształcony przebudową. Zwrócony prezbiterium na południe. Murowany z cegły w układzie polskim z użyciem zendrówki oraz kamieni polnych w dolnych partiach murów. Nawa trzyprzęsłowa, prezbiterium jednoprzęsłowe nieco węższe, zamknięte trójbocznie. Przy prezbiterium od wschodu znajduje się zakrystia. Od północy do nawy przylega wieża z kruchtą w przyziemiu. W części wschodniej obszerna kaplica Hutten-Czapskich. Zewnątrz ściany nawy i narożniki wieży oszkarpowane. Okna zamknięte półkoliście, przemurowane w latach 1899-1901. Wieża trzykondygnacyjna, dwie dolne kondygnacje z ok. 1617-19, z oknami i blendami ostrołukowymi, trzecia kondygnacja z 1899-1901 z tarczą zegarową znajdująca się na tle sgraffita wykonanego wg projektu Seweryna Matejki w 1926 r. Wieża zwieńczona jest hełmem neobarokowym z blachy miedzianej, wzorowanym na hełmie wieży Srebrnych Dzwonów katedry wawelskiej. Szczyt zakrystii neorenesansowy. Kościół nakryty jest dachem dwuspadowym. Wewnątrz nawa, prezbiterium i zakrystia nakryte sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi, w kruchcie pod wieżą sklepienie kolebkowe z lunetą. Na sklepieniu polichromie z 192-22 r. zaprojektowane przez Juliusza Makarewicza. W centralnej części znajduje się postać hrabiego Hutten-Czapskiego w płaszczu maltańskim (był on prezydentem Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich) składającego hołd Najświętszej Marii Pannie. W tle widać pałac, który został zniszczony w 1945 r. przez Armię Czerwoną. Późnorenesansowy chór muzyczny wykonany z piaskowca ok. 1618 r., trój arkadowy, wsparty na kolumnach jońskich, o balustradzie tralkowej i dekoracji z główek anielskich i pęków owoców. Z czasu budowy kościoła zachowały się dwa późnorenesansowe piaskowcowe portale - bogato zdobiony portal główny z rzęźba św. Katarzyny i prowadzący z prezbiterium do zakrystii z ornamentem okuci owy i datą 1618.. Ołtarz główny z 1620 r., w centrum XVII-wieczny obraz z wizerunkiem patronki kościoła św. Katarzyny,po bokach rzeźby śś. Kazimierza, Jana Chrzciciela, Małgorzaty i Katarzyny. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się neoromańska włoska chrzcielnica, którą ofiarował do świątyni Bohdan Hutten-Czapski. W neorenesansowych ołtarzach bocznych obrazy: św. Jana Chrzciciela i Najświętszej Marii Panny. Cmentarz przykościelny ogrodzony jest murem ceglanym, z 1888 r., z reprezentacyjną, trójprzelotową, szeroką bramą od płd.; furtką do plebani i bramą klasycystyczną od pn. W bramach kute ogrodzenie. Brama północna tworzy jedność kompozycyjną i stylistyczną z ogrodzeniem parku dworskiego. Przez nią, od drogi, do stojącego na wzgórzu kościoła, wiodą reprezentacyjne schody, po stronie zachodniej oddzielone od parku ceglanym, w pewnych odcinkach schodkowym, murem. W 1909 r. przy kościele powstał, wybudowany wg projektu Zygmunta Hendla, neorenesansowy składzik - kostnica. Usytuowany w płn.-zach. narożniku otoczonego murem placu kościelnego, ma rzut nieregularnego sześcianu, murowany z cegły, nietynkowany, na kamiennej podmurówce, kryty dachem namiotowym.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat parafii znajdują się na stronie www.parafiastarybialcz.pl

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 27-11-2015 r.