Historia

Dwór obronny w Skrzyszowie wybudowany został z inicjatywy Hieronima Mieleckiego, starosty brzeskiego i sandomierskiego w ostatniej ćwierci XVI w. Być może wykorzystywał on bryłę wcześniejszego obiektu pochodzącego z pierwszej poł. XVI w. Otoczony został ziemnymi fortyfikacjami, na które składały się bastiony, wały i fosy. Jako siedziba właścicieli dwór obronny służył najdalej do czasu budowy drewnianego, parterowego dworu w XIX w., zastąpionego w poł. XIX w. budynkiem murowanym. Zagospodarowano go wówczas jako lamus. W 1915 r., po spaleniu się w czasie działań wojennych parterowego dworu, ówcześni właściciele założenia dworskiego, Paliszewcy rozpoczęli remont lamusa z zamiarem ponownego przystosowania go do funkcji mieszkalnej, wzbogacając przy okazji jego surową bryłę neoromańskim detalem. Dwór zachował formę zbliżoną do tej z 1 ćw. XX w., z niewielkimi zmianami dokonanymi w czasie remontu kapitalnego w latach 1989-1996: dodanie wykusza w elewacji zach., dodanie portalu w elewacji pn., niewielka, parterowa dobudowa od wsch. Fortyfikacje zachowały się w postaci reliktów, zostały w ostatnich latach częściowo zniwelowane.

Opis

Zespół dworski znajduje się w południowo-wschodniej części miejscowości, od wschodu ogranicza go lokalna szosa, od południa rzeczka Wielopolka, od północy i zachodu pola uprawne.

Dwór usytuowany jest w środkowej części założenia, w sąsiedztwie współczesnych budynków, od strony południowej towarzyszy mu współczesny, świetnie utrzymany geometryczny ogród, w jego bezpośrednim sąsiedztwie zachował się kilkusetletni, okazały dąb. Renesansowy dwór wybudowano na rzucie prostokąta, o proporcjach zbliżonych do kwadratu. Jego podpiwniczona, piętrowa, prostopadłościenna bryła, przekryta jest dachem kopertowym i urozmaicona współczesnym, wykonanym podczas ostatniego remontu w latach 1989-1996 niewielkim wykuszem w elewacji zachodniej, przekrytym trójspadowym daszkiem. Budynek wymurowano z cegły z użyciem kamienia w narożnikach, na kamiennych piwnicach, dach przekryty jest dachówka ceramiczną. Elewacje rozplanowane niesymetrycznie, w elewacjach północnej, wschodniej, i zachodniej uwagę zwracają okna w formie biforiów i tryforium, efekt „podkręcania” cech stylowych z remontu na pocz. XX w. Portal wejściowy w elewacji północnej podobnie jak lekki, przeszklony wykusz na piętrze w elewacji zach. doprojektowano w czasie ostatniego remontu, wtedy też dostawiono do zasadniczej bryły niewielką kubaturę powiększającą powierzchnię użytkową dworu, nie przeszkadza ona jedna w odbiorze renesansowej sylwety obiektu. W otoczeniu dworu zachowały się relikty fortyfikacji ziemnych, w postaci fragmentów kurtyny zachodniej i południowej wału oraz śladów fosy. W zachodnim narożniku wybudowano w XIX w. drewnianą kapliczkę.

Dostęp do obiektu ograniczony. Dwór pełniący funkcję mieszkalną jest niedostępny, fortyfikacje widoczne z drogi.

Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 07.11.2014 r.