Jest jedną z najciekawszych jego prac, autentyczny - w zasadzie nigdy nie modernizowany lub przebudowany. Jest materialnym wyrazem śmiałej koncepcji plastycznej (forma rotundy rzymskiej), wzorowanej na rzymskich budowlach, m.in. na rzymskim Panteonie. Przez wielu historyków uważany za mauzoleum fundatora (z lotu ptaka z układu form architektonicznych budynku można odczytać jego inicjały - litery "A" i "O". Obiekt stanowi najcenniejszy pomnik kulturowy i artystyczny miasta. Historycy sztuki (Stanisław Lorenz i Andrzej Rottermund) nazwali kościół św. Jakuba w Skierniewicach wybitnym awangardowym dziełem polskiej architektury klasycystycznej.

Historia

Kościół pw. św. Jakuba wzniesiony został na miejscu kościoła gotyckiego z 1457 r noszącego wezwanie św. Jakuba Apostoła, którego fundatorem był arcybiskup. Jan Odrowąż ze Sprowy, założyciel miasta. Budowę tego kościoła zakończył w 1479 r. arcybiskup Jakub z Sienna. Kościół był orientowany z absydą i murowaną wieżą (zachowaną do dzisiaj) prowadzącą do jego wnętrza od strony zachodniej. Posiadał 2 kaplice i 8 ołtarzy, a jego wnętrze przekryte było drewnianym stropem z dekoracją malarską. Ze względu na niewystarczające fundusze na utrzymanie, postępował proces destrukcji kościoła, który stał się powodem jego rozbiórki. Budowy nowego kościoła w tym samym miejscu podjął się w 1781 roku fundator - prymas Antoni Kazimierz Ostrowski, który zdecydował o rozbiórce dotychczas istniejącego, zrujnowanego kościoła. Wykonanie projektu nowej budowli zlecił królewskiemu architektowi Efraimowi Schroegerowi. Był on projektantem architektury kościoła oraz pełnego wyposażenia wnętrza z ołtarzem wielkim i ołtarzami bocznymi, amboną, chrzcielnicą i dekoracją malarską oraz pomnikiem prymasa Ostrowskiego. Około 1783 r. kościół był wykończony. Fundator zmarł w Paryżu 26 sierpnia 1784 r. Zgodnie z jego wolą pochowano go w kościele św. Ludwika na Wyspie, natomiast serce przywiózł do Skierniewic towarzyszący mu podczas podróży bp Jan Dembowski. W czasie II wojny światowej kościół został bardzo zniszczony. Już 3 września 1939 r. został zbombardowany. Odbudowywano go w latach 1939-1940 i 1947-1948, a następnie w latach osiemdziesiątych XX w. W 1994 r. odnowiono fasadę kościoła, w 2001 dokonano malowania elewacji z naprawą tynków i izolacji pionowej, w 2002 r. wymieniono instalację grzewczą z węglowej na gazową, w 2004 r. dokonano konserwacji okien oraz wykonano granitowe schody zewnętrzne przed głównym i bocznymi wejściami, w 2005 r. dokonano wymiany posadzki z marmurowej na granitową.

Opis

Kościół położony jest w kwartale między ul. Senatorską, ul. Floriana i ul. Podrzeczną, niedaleko Rynku Starego Miasta. Ulica Senatorska jest jedną z najstarszych ulic w Skierniewicach. Obiekt murowany z cegły, zwrócony prezbiterium na zachód, został wzniesiony w stylu klasycystycznym. Plan świątyni składa się z nawy na planie koła, niższego prezbiterium półkoliście zamkniętego wewnątrz, a wielobocznie na zewnątrz, prostokątnej kruchty w ryzalicie nawy od wschodu oraz usytuowanej od zachodu przy prezbiterium kwadratowej, czterokondygnacyjnej wieży gotyckiej z 1480 r., z półkolistą przybudówką. Wieża mieści na trzech poziomach zakrystię i schowek, skarbiec oraz pomieszczenie z wejściem na chór. W piętrowym ryzalicie w przyziemiu poza kruchtą także dwie klatki schodowe prowadzące na lożę, otwartą arkadą do nawy. Otwór tęczowy zamknięty półkoliście. Nawa sklepiona jest spłaszczoną kopułą, a prezbiterium - spłaszczoną półkopułą z okrągłym plafonem, na którym umieszczona jest płasko rzeźbiona półpostać anioła. Okna w nawie prostokątne we wnękach, w prezbiterium okrągłe. W prezbiterium, za odsuniętym od ściany ołtarzem głównym znajduje się oparty na 6 kolumnach chór muzyczny, z organami ufundowanymi przez prymasa Antoniego Ostrowskiego, wzniesiony na planie półkola, tworzący obejście tego ołtarza. W nawie nad wejściem usytuowana jest półkolista loża wsparta na dwóch kolumnach, przekształcona w drugiej połowie XX w. na drugi chór muzyczny. Nawa nakryta niską kopułą a pozostałe dachy przekryte dwuspadowo, wieża nakryta namiotowym dachem z obeliskiem i zwieńczona krzyżem. Dwukondygnacyjna fasada podzielona jest w wielkim porządku pilastrami podtrzymującymi wieńczący ją trójkątny fronton. Pomiędzy pilastrami usytuowane hemisferycznie zasklepione i owalne nisze, w których znajdują się wazy. Nad półkoliście zwieńczonym portalem głównym tablica z datą fundacji kościoła. Elewacje kościoła częściowo boniowane pasowo. Kondygnacje oddzielone gzymsami tworzącymi pod oknami nawy ławy wsparte na konsolkach. W ścianie nawy od północy okno do grobu prymasa Ostrowskiego z barokowym, marmurowym zwieńczeniem i kartuszem. Elewacje wieży, z dwoma szkarpami na narożach, dostosowane do opracowania formalnego kościoła, zwieńczone gzymsem na wydatnych krokszynach. Bogato zdobione wnętrze świątyni i jego wyposażenie jest autorstwa Efraima Schroegera. Wewnętrzne ściany podzielone są gzymsami i płycinami oraz ozdobione dekoracją stiukową. Kopułę nawy świątyni zdobi polichromia wypełniająca iluzjonistyczne kasetony z rozetami i z centralnie umieszczonym plafonem przedstawiającym Eklezję. Polichromia ścian nawy zawiera medaliony z przedstawieniami ewangelistów i Ojców Kościoła. Wystrój uzupełniają kompozycje roślinne łuku tęczy, płycin i wnęk. W kościele znajduje się sześć ołtarzy. Główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, przeniesionym z kościoła gotyckiego i rokokowym krucyfiksem oraz rzeźbami aniołów i boczne z obrazami: "Niepokalane Poczęcie NMP", "Ucieczka do Egiptu", "św. Jakub", "św. Wojciech", "św. Antoni". Autorstwa Schroegera są także: marmurowa chrzcielnica, ambona, organy i trzy klasycystyczne fotele. W kościele znajdują się także: gotycka tablica z piaskowca z herbem Dębno i nazwiskiem arbpa Jakuba z Sienna, tablice nagrobne z XVII i XVIII w., portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w obramieniu stiukowym, z kartuszem z monogramem króla, zwieńczony koroną. oraz (w krypcie) marmurowe mauzoleum z sercem prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego wykonane w 1780 r. przez włoskiego rzeźbiarza Jakuba Monaldiego według projektu Efraima Schroegera z brązowym popiersiem w medalionie, figurami alegorycznymi i tarczą z herbem Grzymała.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Jolanta Welc Jędrzejewska, OT NID w Łodzi, 06.08.2014 r.