Historia

Budowę obecnego kościoła w Sępopolu rozpoczęto na przełomie XIV i XV w. (Herrmann) lub ok. 1370 r. (Gall), choć proboszcz został wymieniony w przywileju lokacyjnym miasta z 1351r. W pierwszej fazie budowy wzniesiono prezbiterium. W XV w. dodano korpus nawowy z wieżą od zachodu. Budowę wieży ukończono około 1480-1490r. Jeszcze przed zakończeniem budowy pożar zniszczył część wschodnią, którą odbudowano po 1457r. Po zakończeniu budowy kościoła dobudowano kaplicę od strony południowej przylegającą do chóru i korpusu nawowego, która później pełniła funkcję kaplicy grzebalnej rodziny Lockerwitz. Po uderzeniu pioruna w 1743r. podwyższono wieże i wykonano nowe zwieńczenie. Prace restauracyjno-remontowe prowadzono w latach 1756 i 1845. W 1773r. po kolejnym uderzeniu pioruna zniszczeniu uległy dachy i część sklepień, które odbudowano w następnym roku. W 1807 r. kościół zamieniono na magazyn. W 1826r. pobielono wnętrza, a w 1845r. przeprowadzono remont świątyni. W 1865r. założono nowy dach, podwyższono koronę murów i dobudowano neoklasycystyczny portal do kaplicy południowej. W 1872r. wykonano górną, drewnianą część wieży oraz nowy hełm. W latach 1523-1945 kościół służył ewangelikom. W sposobie wykonania szczytu wschodniego oraz wieży najbliższą analogię dla kościoła w Sępopolu stanowi kościół p.w. śś. Piotra i Pawła w Reszlu. Do najcenniejszego wyposażenia kościoła w Sępopolu należy manierystyczny ołtarz główny z 1668r. - jedyne sygnowane dzieło Joachima Pfaffa z Królewca.

Opis

Kościół w Sępopolu usytuowany jest na półwyspie otoczonym przez zakole rzeki Guber, w północno-wschodniej części starego miasta w Sępopolu, w bezpośrednim sąsiedztwie murów miejskich. Mimo iż kościół nie znajduje się na terenie Warmii mieści się w typie kościołów warmińskich, których cechy charakterystyczne to: budowla halowa w miastach lub salowa na terenach wiejskich, prosto zamknięte prezbiterium oraz wieża na osi w fasadzie zachodniej. Kościół w Sępopolu jest trójnawową halą filarową. Korpus nawowy czteroprzęsłowy z wieżą zajmującą przęsło zachodnie nawy głównej. Prezbiterium szerokości nawy głównej dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą z przyporami od zewnątrz. Zewnętrzne przypory, na przemian z wysokimi oknami stanowią również artykulację korpusu nawowego. Na wysokości drugiego przęsła prezbiterialnego od północy znajduje się zakrystia, od południa kaplica z neoklasycystycznym portalem. Po południowej stronie elewacji zachodniej, w grubości muru wydrążono okrągłą klatkę schodową prowadząca na górne kondygnacje wieży. Wieża czterokondygnacyjna artykułowana podwójnymi blendami. Dach kościoła siodłowy kryty dachówką holenderką. Hełm wieży blaszany. Wnętrze dość niskie, ze sklepieniem gwiaździstym opadającym na konsole, z nawami bocznymi otwartymi ku głównej wysokimi arkadami i prezbiterium zintegrowanym z korpusem nawowym. Na wschodniej ścianie prezbiterium, za ołtarzem znajduje się fragment gotyckiej polichromii.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Joanna Jakutowicz, OT NID Olsztyn, 23.10.2014 r.

Bibliografia  

• Bötticher A., die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, h. II. Natangen, Königsberg 1898, s. 159-166.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007, s. 706-708.
• Mroczko T., Włodarek A., Sępopol [w] Architektura gotycka w Polsce, T. II, red. Arszyński M., Mroczko T., Warszawa 1995, s. 204.
• Bosko J., Wojtkowski J. M., Dziedzictwo historyczno-artystyczne archidiecezji warmińskiej. Zabytki ruchome, Olsztyn 2011, s. 202.