funkcje obronne. Zamek sanocki jest jedną z kilku zachowanych renesansowych rezydencji królewskich w Polsce.

Historia

Już w XII i XIII w. wznosił się tu ruski drewniany gród na miejscu którego w początkach latach 40. XIV w. król Kazimierz Wielki wzniósł nowy drewniano-murowany zamek. W ostatnich latach panowania króla Władysława Jagiełły zamek sanocki stał się uposażeniem małżonek królewskich. W latach 1523-1548 w ramach szerszej akcji modernizacji zamków królewskich położonych na południowo-wschodnich ziemiach koronnych, starostowie sanoccy Mikołaj Wolski i Stanisław Cikowski przeprowadzili gruntowną modernizację starego systemu obronnego założenia połączoną z przebudowę gotyckiego zamku. W trakcie tych prac rozebrano m.in. drewniany parkan otaczający zamek, zastępując go murem oraz zlikwidowano prawosławną cerkiew pw. Św. Dymitra, a także wzniesiono murowaną bramę wjazdową oraz wystawiono nowy jednotraktowy budynek mieszkalny o dwóch kondygnacjach. W drugiej połowie XVI w. w kompleksie zamkowym znajdowały się także budynek archiwum, gdzie przechowywano księgi grodzkie i ziemskie sanockie, murowana wieża obronna przylegająca do zamku od strony pn., a także drewniana zbrojownia oraz budynki gospodarcze takie jak spichlerz, kuchnia, piekarnia, wozownia, browar oraz łaźnia i budynek więzienia. Od pierwszej poł. XVI w. aż do początku latach 80. XVIII stulecia w zamku działały sądy grodzki i ziemski sanocki. W pierwszej poł. XVIII w. zamek był coraz bardziej zaniedbany lecz po przejęciu przez władze miejskie Sanoka przeprowadzono prace remontowe. W 1799 r. budynek zamku stał się siedzibą urzędu cyrkularnego, a później mieściły się tutaj biura c. k. starostwa. W 1912 r. rozebrano pd. skrzydło zamku. Od 1934 do 1939 r. w zamku funkcjonowało Muzeum Ziemi Sanockiej uruchomione ponownie w 1946 r. Podczas drugiej wojny światowej w latach 1940-1944 w budynku zamku działało Muzeum Łemkiwszczyna kierowane przez władze niemieckie. Od 1968 r. do chwili obecnej w murach zamku funkcjonuje Muzeum Historyczne w Sanoku. W latach 2010-2011 odbudowano skrzydło południowe założenia zamkowego, które mieści ekspozycję stałą twórczości Zdzisława Beksińskiego.

Opis

Zamek położony jest w centralnej części miasta na wyniosłym wzgórzu o kształcie zbliżonym do trójkąta opadającym niemal pionową skarpą w kierunku doliny Sanu i jego lewobocznego dopływu Potoku Płowieckiego. Cypel wzgórza zamkowego jest oddzielony od strony zachodniej od zabudowy miasta fosą obecnie częściowo zasypaną i zarośniętą drzewami i krzewami. Dawny wjazd do kompleksu zamkowego w postaci mostu na murowanych filarach został zastąpiony nasypem przez który poprowadzono drogę do zamku. Murowany, podpiwniczony budynek zamku o dwóch kondygnacjach został wzniesiony z kamienia na rzucie prostokąta, kryty dwuspadowym dachem wykonanym z dachówki ceramicznej karpiówki. Budynek jednotraktowy z pierwotnie amfiladowym układem wnętrz z korytarzem o strony dziedzińca. W kamiennych elewacjach budynku zamku zachowała się fragmentarycznie zrekonstruowana renesansowa kamieniarka portali i okien. Od strony pn. do budynku zamku przylegają pozostałości po czworobocznej murowanej, wolno stojącej wieży obronnej, które pełnią obecnie funkcję platformy widokowej dla turystów i zwiedzających z rozległym widokiem na dolinę Sanu i Góry Słonne. Od strony dziedzińca znajdują się zrekonstruowane drewniane schody z balkonem, a na dziedzińcu zamkowym znajduje się kamienna studnia. Wewnątrz budynku zachowały się piwnice ze sklepieniami kolebkowymi do których pierwotnie prowadziły schody z dziedzińca. Od strony wschodniej teren zamkowy ogranicza mur oporowy wzniesiony w 1825 r. chroniący budynek zamku przed obsunięciem. Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Historycznego w Sanoku.

Zamek dostępny do zwiedzania w dni otwarcia Muzeum Historycznego.

Oprac. Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 13.10.2014 r.