Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół klasztorny Dominikanów - Zabytek.pl

zespół klasztorny Dominikanów


kościół XIII w. Sandomierz

Adres
Sandomierz, Staromiejska 3

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Sandomierz

Kościół z klasztorem sandomierskich dominikanów należy do najciekawszych i najlepiej zachowanych, wczesnych realizacji dominikańskich w tej części Europy.

Uwagę zwraca przede wszystkim wspaniały, perspektywiczny dwudzielny portal północny, przy czym program dekoracji jest zjawiskiem unikalnym w Polsce, odosobniony w swojej obfitości zastosowania ceramicznej techniki zdobniczej.

Historia

Dominikanie zostali sprowadzeni do Sandomierza staraniem biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża w 1226 roku. Zakonnicy przystąpili do prac budowlanych, może wykorzystując częściowo starszą budowlę, prowadzonych z przerwami do końca XIII wieku, co spowodowane było napadami Mongołów w 1240 i na przełomie 1259 i 1260 roku. Najeźdźcy wymordowali wszystkich dominikanów z ówczesnym przeorem konwentu, Sadokiem, ale na ich miejsce wkrótce do Sandomierza przybyli dominikanie z innych konwentów. W początkach XVII wieku staraniem Teofila Szemberka z Reichenbachu dobudowana została kaplica, później zwana Męczenników Sandomierskich. Czasy względnego spokoju i dobrobytu przerwane zostały w 1657 roku, kiedy to książę siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy z królem szwedzkim Karolem X Gustawem najechali i ograbili Sandomierz, także klasztor dominikański. Z ich rąk zginął sędziwy o. Augustyn Rogala, pozostali zakonnicy zbiegli i powrócili dopiero w kilkanaście dni po tych wydarzeniach. Wkrótce dominikanie przystąpili do przebudowy kościoła w duchu sztuki barokowej, uwieńczone poświęceniem przez sufragana krakowskiego, biskupa Mikołaja Oborskiego w 1677 roku. Kres działalności dominikanów w Sandomierzu położył ukaz carski z listopada 1864 roku, który skasował większość ich placówek. Opiekę nad świątynią przejęli księża diecezjalni, a ks. Ludwik Piotrowicz, w latach 1875-1905 administrujący kościołem podominikańskim, podjął dzieło zabezpieczenia i odnowienia kościoła, podczas gdy znaczną część zabudowań klasztornych zajmowały różne instytucje. Pożar kościoła w 1905 roku zniszczył ołtarz i znaczną część wnętrza, zmusił do podjęcia poważniejszych prac konserwatorskich, które przeprowadził ks. Józef Rokoszny. Pod nadzorem architekta Jarosława Wojciechowskiego i Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości zdecydowano o przywróceniu pierwotnego wyglądu kościoła z utrzymaniem ceglanych elewacji. Prace ukończono w 1909 roku, w rok później poświęcono kaplicę Różańcową, dekorowaną i ozdobioną według projektów Karola Frycza. W 2001 roku do świątyni powrócili ojcowie dominikanie.

Opis

Kościół pw. św. Jakuba Apostoła wraz z podominikańskim klasztorem usytuowany jest na jednym z sandomierskich wzgórz, zwanym świętojakubskim lub staromiejskim. Jest to późnoromański kościół trzynawowy z prosto zamkniętym prezbiterium oraz dostawioną do północno-zachodniego narożnika dzwonnicą. W elewacji północnej znajduje się główne wejście do kościoła, wspaniały portal północny o trójlistnie przekrytym przejściu w bogato profilowanej, półkoliście zamkniętej arkadzie. Elewację północną korpusu nawowego zdobi ponadto górą szeroki fryz z motywem przenikającej się plecionki, plecionkowy fryz obiega też dolne partie nawowego korpusu i prezbiterium. Nad oknami nawy północnej umieszczono obiegające nadproża fryzy. Od strony południowej dostawione jest założenie klasztorne, z którego zachowało się jedynie skrzydło wschodnie z reliktami romańskiego zdobnictwa w postaci płyt o przeplatającej się dekoracji. Kaplica św. Jacka od strony zachodniej powstała z przekształcenia części zachodniego, najpóźniej wybudowanego skrzydła klasztornego, według tradycji w miejscu celi zajmowanej przez dominikańskiego świętego. Obecny wygląd wnętrza jest w znacznej mierze wynikiem restauracji kościoła z lat 1905-1907. Pięcioprzęsłowy korpus podzielony jest szeregiem ostrołukowych arkad opartych na kwadratowych filarach. Zachowane w prezbiterium a pochodzące z lat 1624-1931 sklepienie kolebkowe posiada dekorację stiukową. W prezbiterium ustawiony jest drewniany sarkofag Adelajdy, według tradycji fundatorki kościoła przeddominikańskiego. Na przedłużeniu nawy północnej usytuowana kaplica Szemberków, zwana kaplicą Męczenników dominikańskich, o wnętrzu zdobionym dekoracją stiukowa, powstałą około 1642 roku staraniem syna fundatora kaplicy, Jacka. Do nawy południowej kościoła przylega, odgrodzona od niej secesyjną kratą, kaplica poświęcona słynącemu łaskami obrazowi Matki Boskiej Różańcowej z 1. połowy XVII wieku, wyposażona i ozdobiona według projektów Karola Frycza, wybitnego krakowskiego dekoratora wnętrz, o secesyjnym charakterze. Portal z krużganku do kościoła wczesnogotycki z około połowy XIII wieku, ceglano - kamienny, trójuskokowy z parą kolumienek i archiwoltami o łuku zaostrzonym. W południowej części skrzydła wschodniego zachowała się interesująca piwnica ze sklepieniem wspartym na środkowym filarze.

Budynek klasztorny niedostępny, kościół otwarty w godzinach zwiedzania.

Oprac. Jerzy Zub, 14.12.2014 r.

Bibliografia

  • Łuszczkiewicz W., Kościół Św. Jakuba w Sandomierzu, (w:) Sprawozdania Komisyi Historyi Sztuki w Polsce", t. II, 1881, s. 27-52.
  • Wojciechowski J., Kościół św. Jakuba w Sandomierzu, (w:) Przegląd Techniczny, XLVIII, nr 16, 1910, s. 207-10.
  • Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. Walicki M., Warszawa 1971.
  • Gołubiewowa Z., Kościół dominikański p. w. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna, (w:) Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222 - 1972, t. II, Warszawa 1975, s. 9-196.
  • Makarewicz S., Wypisy źródłowe do dziejów kultury artystycznej dominikanów sandomierskich w XVIII w., (w:) Studia Sandomierskie, t. III, Sandomierz    1982, s. 493-513.
  • Polanowski L., Zub J., Architektura klasztoru dominikanów sandomierskich w świetle ostatnich badań historycznych i archeologicznych, (w:) Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991 - 1992, Rzeszów 1993, s. 95-110.
  • Florek M., Kościół św. Jakuba i dawny klasztor dominikanów w Sandomierzu. Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych (w:) Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XLII, nr 1, Warszawa 1994, s. 3-25.
  • Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
  • Kurzej M., Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.25040, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.44