podkarpackiego. Pochowano na nim wiele zasłużonych dla miasta i regionu osobistości, których nagrobki wykonywały zakłady rzeszowskie, ale także z Lwowa czy Krakowa. Wartościowa jest również znajdująca się na nim klasycystyczna kaplica - jako jedna z niewielu tego rodzaju na tym terenie.

Historia

Nekropolia została założona 1792 r. po zamknięciu cmentarza znajdującego się przy miejscowej farze. Cmentarz zlokalizowano na terenie ogrodu szpitalnego. W latach 1787-1792 została wybudowana kaplica cmentarna pw. św. Trójcy. Powstała ona najprawdopodobniej na miejscu starszego kościoła szpitalnego pw. św. Ducha, który się spalił. Od 1863 r. nekropolia była zarządzana przez miejscowy magistrat. Już przed 1879 r. cmentarz został powiększony osiągając swoją maksymalną powierzchnię. W 1884 r. przeprowadzono remont kaplicy. W wyniku przepełnienia oraz braku możliwości poszerzenia cmentarza, w 1909 r. postanowiono o jego zamknięciu. Od tego czasu do 1971 r. kaplica pełniła funkcję kaplicy przedpogrzebowej nowego cmentarza na Pobitnie. Pochówki, wymuszone działaniami wojennymi, odbywały się jeszcze w 1939 i 1944 roku. Po wojnie dewastowany. W latach 60. władze miasta dążyły do jego likwidacji. W latach 1966, 1975, 1982 pomniejszony ze względu na przebudowę dróg (od zachodu i południa) oraz budowę ciągu ciepłowniczego (od wschodu). W 1971 r. kaplica została zamknięta. Ponownie użytkowana od 1981 r. jako rektorat i kapelania Szpitala Wojewódzkiego. Remontowana i rozbudowana o zakrystię w latach 1982-88. W 2012 r. kaplica została przekazana na rzecz parafii grekokatolickiej pw. Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy w Rzeszowie i od tego czasu pełni funkcję cerkwi parafialnej.

Opis

Cmentarz zlokalizowany był na wschód od lokacyjnego miasta, obecnie jest to dzielnica Śródmieście. Nekropolia o obrysie równoleżnikowego prostokąta jest ograniczona od pn. zabudową, od zachodu ul. Targową, od południa ul. Spytka Ligęzy, a od wsch. nabrzeżem Wisłoka. Większość powierzchni cmentarza płaska; niewielki spadek w części wschodniej, większy wzdłuż granicy południowej. Został on częściowo podzielony na nieregularne kwatery z dwiema głównymi alejami (północnej i południowej) na kierunku zachodnio-wschodnim. Pojedyncze wejście na teren cmentarza umieszczone na osi północnej alei. W północno-zachodnim, skrajnym, narożniku nekropolii umiejscowiona kaplica. Wg publikacji najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1810 r. (Mieciu Lerer 1808-1810), kolejny z 1813 r. (Ignacy Tustanowski 1724-1813). Jednak najwięcej pochodzi 2 poł. XIX i pocz. XX wieku. Na cmentarzu występują pomniki w formach od prostych krzyży po rozbudowane kompozycje architektoniczno-rzeźbiarskie. Najliczniej reprezentowane są nagrobki pochodzące z miejscowych warsztatów Jana Czuby, Kazimierza Mitasińskiego czy zasłużonej rodzinny Janików który został założony przez Franciszka, następnie prowadzony przez jego żonę Leokadię, a najdłużej przez syna Tadeusza. Zachowała się również znaczna liczna pomników reprezentujących warsztaty Lwowa (Antoni Schimser, Jan Schimser, Julian Markowski, Ludwik Tyrowicz), Krakowa (Kazimierz Chodziński, Franciszek Fischer, Franciszek Hochstim, Józef Kulesza czy Leopold Stehlik).

Kaplica orientowana. Klasycystyczna. Została wybudowa na planie prostokąta zakończonego trójbocznie z dostawioną od wschodu wieloboczną zakrystią. Murowana. Zwarta bryła kaplicy została poprzedzona czterokolumnowym portykiem. Przekryta dachem dwuspadowym przechodzącym w trójpołaciowy. W zach. części kalenicy usytuowano wysoką i smukłą sygnaturkę. Elewacja frontowa (zachodnia) z pseudodoryckim portykiem. Elewacja jednoosiowa z okulusami nad otworem drzwiowym i w szczycie. Flankowana boniowanymi pilastrami i zwieńczona attykowym szczytem, w centrum fasady przechodzącym w trójkątny. Pozostałe elewacje dzielone boniowanymi pilastrami i zwieńczone profilowanym gzymsem. Wnętrze przekryte drewnianą psudokolebką. Od zach. umieszczony chór wsparty na dwóch filarach. Skromne wyposażenie kaplicy tworzy późnobarokowy ołtarz oraz epitafia pochodzące z k. XVIII w. i 1 poł. XIX wieku

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Kaplica - możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bartosz Podubny, OT NID w Rzeszowie, 13.10.2014 r.