Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ruiny zamku - Zabytek.pl

Adres
Rytwiany

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Rytwiany

Jedna z nielicznych na terenie Małopolski średniowiecznych warowni wzniesionych z cegły, poza zwartą strefą „gotyku ceglanego”, obejmującą północną Polskę.

Historyczna ruina, kryjąca wiele niewyjaśnionych jeszcze tajemnic i pobudzająca wyobraźnię.

Historia

Dzieje jednego z najbardziej tajemniczych zamków polskich nie zostały jeszcze dokładnie rozpoznane. Uważano jeszcze do niedawna, za informacją podaną przez Jana Długosza, że obiekt wzniósł dla swoich bratanków Wojciech Jastrzębiec, biskup krakowski, a później arcybiskup gnieźnieński. Okazało się jednak, że początki warowni należy cofnąć co najmniej do schyłku XIV w., bowiem źródła historyczne wzmiankują zamek już w 1397 r., jako przedmiot sporu pomiędzy Klemensem z Mokrska, kasztelanem radomskim, a wdową po Paszku z Rytwian, Małgorzatą. W 1414 r. wspomniana była kaplica zamkowa; w tym czasie Rytwiany były już własnością bratanków arcybiskupa. Przyjmuje się, że około lat 1420-1436 zamek został przebudowany; niemal do końca XV w. był rodową rezydencją Jastrzębców-Rytwiańskich. Później często przechodził z rąk do rąk, przeważnie drogą skomplikowanych koligacji rodowych. W końcu XVI w. znalazł się w rękach Tęczyńskich, a po śmierci Jana Magnusa Tęczyńskiego (fundatora sławnego klasztoru kamedułów w Rytwianach) stał się własnością Łukasza Opalińskiego, człowieka gruntownie wykształconego, znanego bibliofila, który zgromadził jedną z najznaczniejszych w ówczesnej Europie bibliotek. Opaliński okazał się też dzielnym żołnierzem, bowiem w 1657 r. obronił zamek przed wojskami księcia Rakoczego, później zaś odbudował go ze zniszczeń wojennych, wydaje się jednak, że po szwedzkim „potopie” rezydencja przestała pełnić swoje funkcje. Ostateczna rozbiórka budynków zamkowych miała miejsce w połowie XIX w., kiedy Rytwiany były własnością Potockich. W 1986 r. prof. Michał Proksa przeprowadził wstępne badania archeologiczne na terenie zamku. W latach 2013-2014 zrewitalizowano rejon historycznej ruiny, tworząc gminny park historyczno-edukacyjny, którego optycznym i funkcjonalnym punktem centralnym jest relikt narożnika murów zamkowych.

Opis

Pozostałości zamku znajdują się w centralnej części miejscowości, w obrębie szerokiej, płaskiej doliny rzeki Czarnej. Na powierzchni terenu zachował się wysoki relikt narożnika budynku zamkowego, z fragmentem skośnej przypory, wzniesionych z cegły zwykłej i zendrówki, zdobiącej lico w układzie romboidalnym. Oprócz tego w górnej części muru widoczny jest fragment fryzu z cegły kładzionej na rąb ukośny. Na licach wewnętrznych ocalałego reliktu widoczne są gniazda belek stropowych i fragmenty tynków na poziomach trzech kondygnacji. Reliktowi towarzyszy wał ziemny, kryjący resztki zabudowy zamkowej. Wyniki badań wykopaliskowych pozwoliły na wyróżnienie co najmniej dwóch faz rozwojowych zamku. Z końcem XIV w. łączy się jednotraktowy, trzykondygnacyjny budynek o wymiarach 13 x 39 m; jego reliktem jest ocalały do dziś narożnik ze szkarpą. Analogiczny dom miał stać na pn. od niego, po drugiej stronie dziedzińca. W drugiej fazie, datowanej na pierwszą połowę XV w., wybudowano obwodowy mur obronny na rzucie prostokąta, a przy jego pn. odcinku stanął dom wielki. Nie wiadomo gdzie była zlokalizowana brama wjazdowa; przypuszcza się, że mogła się ona znajdować we wsch. odcinku muru obronnego.

Zabytek dostępny.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 03-12-2015 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.248572, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.11352