Historia

Kościół został wzniesiony w latach 1903-1907 z inicjatywy ks. Franciszka Brudnioka, według projektu architekta Ludwika Schneidera. Poświęcenie świątyni miało miejsce w 1907 r. a konsekracja 15 września 1915 r. Świątynia była kilkukrotnie remontowana. Pierwsze uszkodzenia kościoła powstały w wyniku eksplozji materiałów wybuchowych na rybnickim dworcu kolejowym 22 czerwca 1921 r. Naruszona została konstrukcja dachu i sklepień, a mury w wielu miejscach były spękane. Remont świątyni trwał do 1923 r. Kościół poważnie ucierpiał również w czasie działań wojennych w 1945 r. W 1946 r. podczas remontu kościoła zdecydowano o odbudowie, w uproszczonej formie, zniszczonych szczytów transeptu oraz o odtworzeniu rozety w elewacji frontowej. Kolejny remont kościoła miał miejsce po pożarze 14 października 1959 r., wskutek którego zniszczeniu uległy organy oraz część sklepień i sprzętów liturgicznych. Zniszczone organy zastąpiono nowymi, wykonanymi w latach 1960-1965 przez firmę Biernacki z Krakowa. W 1993 r. kościół został podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej bullą wydaną przez Jana Pawła II. Na przełomie 1999 i 2000 r. wykonano nowe witraże. W 2004 r. w prezbiterium kościoła odkryto polichromie, wykonane przypuszczalnie w latach 20. XX w. (12 medalionów z wizerunkami świętych). Po 2005 r. przekształcono fragment ogrodzenia od strony frontowej poprzez rozebranie elementów flankujących schody i ustawienie rzeźby Jana Pawła II.

Opis obiektu

Kościół usytuowany jest na wzniesieniu opadającym w kierunku zachodnim, na nieregularnej działce w kwartale zabudowy pomiędzy ulicami: Mikołowską, Powstańców, Byłych Więźniów Politycznych. Od strony wschodniej sąsiaduje z budynkiem plebani oraz szkołą muzyczną, od strony południowej i północnej z zabudową mieszkalno-oświatową, od strony zachodniej z placem Jana Pawła II. Wzniesiony w stylu neogotyckim, jest orientowany, murowany z cegły, założony na rzucie krzyża łacińskiego, trójnawowy, halowy z transeptem, z wydłużonym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium z pięciokątnym obejściem, do którego przylegają zakrystia i aneks, zamknięte trójbocznie, tworząc rzut zbliżony do trójliścia. Na przedłużeniu ramion transeptu umieszczono prostokątne kruchty, mieszczące wejścia boczne. Fasada jest dwuwieżowa, po bokach wież usytuowano niewielkie ryzality, mieszczące klatki schodowe na emporę chóru muzycznego, za nimi usytuowano trójbocznie zamknięte kaplice boczne. Ramiona transeptu z kruchtami są prosto zamknięte. Korpus kościoła opinają trójuskokowe szkarpy zwieńczone sterczynami, nad obejściem zastosowano ażurowe łuki oporowe. Nad kruchtą, pomiędzy wieżami oraz na skrzyżowaniu nawy i transeptu rozmieszczono sygnaturki. Kościół nakrywają dachy dwuspadowe i wielospadowe oraz pulpitowy nad obejściem, kryte dachówką oraz blachą miedzianą. Wieże i sygnaturki nakrywają wysmukłe ostrosłupowe hełmy, kryte analogiczną blachą. Elewacje opracowane są za pomocą cegły klinkierowej z wykorzystaniem piaskowca (cokół, detal architektoniczny), cegły glazurowanej (ciemnobrązowej i białej), kształtek ceglanych oraz w tynku (blendy). Elewacja frontowa jest dwuwieżowa, trójosiowa, z dwukondygnacyjną kruchtą w części środkowej, ujętą w osiach skrajnych czterokondygnacyjnymi wieżami. Podział kompozycyjny odbywa się za pomocą profilowanych gzymsów z kształtek ceglanych. W kruchcie w osi środkowej usytuowano główny otwór wejściowy podkreślony portalem o trójkątnym zwieńczeniu, z wimpergą na osi. Oś środkową portalu podkreśla rozeta. Całość zwieńczona jest pasem ostrołukowo zamkniętych arkad, w większości w formie blend. W zwieńczeniu część środkowa zaakcentowana jest wieloboczną sygnaturką. Wieże, o analogicznym wyglądzie, są czterokondygnacyjne, o podstawie zwężającego się ku górze kwadratu, przechodzą u podstawy hełmu w ośmiobok i są flankowane czterema mniejszymi wieżyczkami, nakrytymi ostrosłupowymi hełmami. W przyziemiach wież mieszczą się otwory drzwiowe wpisane w ostrołukowe wnęki, pokreślone schodkowo zamkniętym portalem. Powyżej portali rozmieszczone są ostrołukowe okna maswerkowe. Wyższe kondygnacje podkreślają triforium i biforium oraz okrągłe tarcze zegarów, rozdzielają ceglane gzymsy i fryzy arkadowe. W zwieńczeniu narożniki wież flankują mniejsze wieżyczki o hełmach ostrosłupowych. U podstawy wież od strony południowej i północnej usytuowano niewielkie, półokrągłe wieżyczki, mieszczące klatki schodowe. Nawa główna kościoła na rzucie prostokąta jest pięcioprzęsłowa, oddzielona od naw bocznych filarami, podkreślonymi służkami z glazurowanych kształtek ceramicznych. Kościół nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Wnętrze kościoła charakteryzuje jednorodny stylowo neogotycki wystrój i wyposażenie. Część wyposażenia kościoła jest dziełem wrocławskich rzeźbiarzy, w tym ołtarz główny z 1907 r. wykonany przez C. Buhla, ambona z 1911 r. i ołtarz Matki Bożej Różańcowej. Otwory okienne z pseudo-maswerkami wypełniają współczesne witraże.

Obiekt udostępniony do zwiedzania.

Autor noty: oprac. Dorota Bajowska, Oddział Terenowy NID w Katowicach, 04.2024 r.