Wyjątkowa wartość obiektu związana jest z całościowo zachowanym do czasów współczesnych cyklem polichromii ściennych z 1657 r., stanowiącym wyraz programowych tendencji kontrreformacyjnych połączonych z protestanckimi ideami fundatora.

Historia

Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym w Rudzińcu pochodzi z 1447 r. Zachowany do czasów współczesnych obiekt został natomiast wzniesiony w 1657 r. jako filia parafii rzymsko-katolickiej w Rudnie z fundacji Wenzla von Pelka, ewangelickiego właściciela wsi. Świadczy o tym zachowana data na polichromii pod oknem w prezbiterium oraz herb Pelków pod lożą kolatorską. Z tego samego okresu pochodzi również całość ocalałej do czasów współczesnych polichromii ściennej wewnątrz kościoła. W 1853 r. wykonano nową wieżę w miejscu poprzedniej, wzmiankowanej w 1679 r. W 1936 r. do wieży dobudowano niewielką kruchtę od zachodu. W 1872 r. wykonano ceglaną podmurówkę kościoła, a w 1910 i 1936 r. przeprowadzono prace remontowe. W 1945 r. kościół przekształcono w świątynię parafialną.

Opis

Kościół jest obiektem orientowanym, usytuowanym w środkowej części Rudzińca, na wschód od parku pałacowego, u zbiegu ulicy Lipowej i Polnej, w otoczeniu niewielkiego, czynnego cmentarza parafialnego ogrodzonego drewnianym parkanem z dwuokapowym daszkiem. Jest to obiekt drewniany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej na wtórnej ceglanej podmurówce, z wieżą w konstrukcji słupowej. Rzut kościoła złożony jest z nawy na planie kwadratu, węższego prezbiterium od wschodu zamkniętego trójbocznie, z prostokątną zakrystią od północy, oraz wieży na planie kwadratu z prostokątną kruchtą od zachodu. Zwarta bryła charakteryzuje się czytelnym podziałem na część nawową i prezbiterialną, krytych osobnymi dachami dwuspadowymi o zróżnicowanej wysokości kalenicy oraz dominantę w formie przylegającej do nawy, przysadzistej wieży o nieznacznie pochyłych ścianach, zwieńczonej dachem namiotowym. Nawę i prezbiterium obiegają soboty złożone z daszków pulpitowych wspartych na rysiach. Poszczególne dachy pokryto gontem. Górne partie ścian prezbiterium i nawy oraz wieżę, zakrystię i kruchtę oszalowano deskami, natomiast ściany prezbiterium i nawy poniżej sobót mają odsłonięty zrąb. Ponad sobotami osadzono pojedyncze, prostokątne otwory okienne. Wnętrze prezbiterium i nawy wydzielone jest prostokątną tęczą. Prezbiterium przekryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym o łuku segmentowym z polichromią patronową, nawa stropem płaskim o analogicznej polichromii, a zakrystia stropem belkowym. W północnej ścianie prezbiterium osadzono prowadzące do zakrystii drewniane odrzwia zamknięte łukiem segmentowym, z drzwiami klepkowymi. W zachodniej części nawy znajduje się drewniany chór muzyczny wsparty na sześciu profilowanych słupach, z prostokątnym występem na osi i deskowym, polichromowanym parapetem. Przejście z kruchty pod wieżą do nawy ujęte jest drewnianym, XVII-wiecznym portalem zamkniętym łukiem segmentowym z wyciętym wałkiem na osi oraz drzwiami z okuciami. Wnętrze prezbiterium i nawy pokryte jest ścienną polichromią barokową z połowy XVII w. Dekoracja w prezbiterium, zakomponowana w dwóch rzędach, składa się ze scen pasyjnych: Ostatniej Wieczerzy, Chrystusa w Ogrojcu, Biczowania, Naigrywania, Upadku pod krzyżem, Ukrzyżowania, Opłakiwania, Zmartwychwstania, Trójcy Świętej oraz przedstawień św. Pawła, Heleny, Anny Samotrzeć, Agnieszki, Jadwigi Śląskiej i Katarzyny Aleksandryjskiej. W nawie znajduje się monumentalna scena Sądu Ostatecznego z fundatorem W. Pelką na ścianie północnej, Boże Narodzenie oraz Bóg Ojciec wśród aniołów i Duch Święty na ścianie południowej, św. Józef z Dzieciątkiem w narożniku wschodnim oraz św. Hieronim na ścianie zachodniej. Na parapecie empory muzycznej umieszczono wizerunki Chrystusa i apostołów. Spośród zachowanego w większości barokowego wyposażenia kościoła należy wymienić m.in. ołtarz główny z XVIII w. z obrazem Wniebowzięcia Matki Boskiej oraz św. Michała Archanioła w zwieńczeniu, ołtarz boczny lewy z 1730 r. z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz prawy z 1723 r. z Pietą, oraz ambonę z około 1725 r.

Dostęp ograniczony. Kościół dostępny jest dla zwiedzających bezpośrednio przed i po niedzielnych mszach świętych.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 20.10.2014 r.  

Bibliografia

• Gorzelik J., Rezydencja - klasztor - miasto. Sztuka Górnego Śląska wobec trydenckiej konfesjonalizacji, Gliwice 2014, s. 304-306.
• Karta ewidencyjna zabytku architektury. Kościół parafialny p.w. Michała Archanioła [w Rudzińcu], oprac. E. Caban, 1996, Archiwum NID.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 5: Powiat gliwicki, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red), Warszawa 1974, s. 71-73.
• Kloss E., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943, s. 180-184.
• Matuszczak J., Kościoły drewniane na Śląsku, Wrocław 1975.
• Rudziniec. Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, oprac. B. Kubit, Muzeum w Gliwicach (broszura X GDDK 2012).
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 752.