Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół sanatorium przeciwgruźliczego - Zabytek.pl

zespół sanatorium przeciwgruźliczego


budynek użyteczności publicznej 1902 r. Rudka-Sanatorium

Adres
Rudka-Sanatorium, Aleja Teodora Dunina 1

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. miński, gm. Mrozy - obszar wiejski

Zespół Sanatorium Przeciwgruźliczego w Rudce w znacznej części zachował się w niezmiennym stanie.

Stanowi on kompozycję przestrzenną na osi północ-południe. Podkreśloną budynkiem głównym z leżalniami. Jest znacznym elementem kultury materialnej związanym z dziejami lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce. Obiekt posiada wartość krajową.

Historia

Na początku XX wieku Ks. Stanisław Lubomirski ofiarował wieś Rudkę z przylegającymi gruntami pod budowę Sanatorium Przeciwgruźliczego. Komitet budowy Sanatorium został powołany w 1899 roku przy Warszawskim Towarzystwie Higienicznym z inicjatywy dr Teodora Dunina, który został też honorowym przewodniczącym komitetu. Po zebraniu 80 tyś. rubli oraz otrzymaniu od Lubomirskiego 20 ha ziemi, przystąpiono w 1902 roku do budowy zakładu według planów opracowanych przez warszawskiego budowniczego Stanisława Lilpopa. Budowę prowadzili Lilpop i Jankowski. Zaplanowano sanatorium na 120 łóżek. Uroczyste otwarcie pierwszego wschodniego skrzydła odbyło się 29 listopada 1908 roku. Poza skrzydłem wschodnim ukończono także skrzydło kuchenne, leżalnię i kotłownię. Sanatorium posiadało własne połączenie tramwajem konnym z Mrozami. W latach 1912-1913 nastąpiła kolejna faza rozbudowy obiektu. Wybudowano domek dla dyrektora, rozpoczęto budowę zachodniego skrzydła budynku głównego. I wojna światowa przerwała kontynuowanie prac, ponownie rozpoczęto je w 1927 roku. Rozbudowano wówczas zaplecze gospodarcze i mieszkalne. Nadzór nad sanatorium - funkcję prezesa pełnił w latach 1920-1941 warszawski przemysłowiec Emil Gerlach, następnie prof. Ignacy Raduszewski, a później dr Marcin Kasprzak. W trakcie II wojny światowej sanatorium pełniło także funkcje szpitala wojskowego. W maju 1945 roku sanatorium uruchomiono na nowo, przy wydatnej pomocy UNRRA. Po 1945 roku rozbudowano piwnice, elektrownię, garaże, utwardzono drogi i wybudowano oczyszczalnię a także nowe budynki mieszkalne dla personelu. 6 maja 1960 roku sanatorium upaństwowiono.

Opis

Zespół Sanatorium Przeciwgruźliczego obecnie Samodzielny Zespół Opieki Zdrowotnej im. dr Teodora Dunina w Rudce położony jest na skraju kompleksu leśnego w zespole lasów rezerwatu Bernatowicza na południowy-wschód od wsi Rudka. Teren zespołu zbliżony do trapezu. Granicę południową i wschodnią stanowią grunty orne należące do wsi Wola Rafałowska i Karpina. Granicą północną oraz zach. zespół dochodzi do drogi łączącej wsie Rudka i Wola Rafałowska. Przewodnia myśl koncepcyjna oparta jest na osi głównej północ-południe. podkreślonej lokalizacją i kompozycją przestrzenną obiektu głównego, Głowna aleja parkowa, leżalniami. W parku układ alej bocznych i poprzecznych dość płynny, tuż przy szpitalu prawie w antytetycznym układzie. Budynki szpitalne, gospodarcze i mieszkalne skupione są w północnej części zespołu. Pozostała większą część terenu zajmuje park o charakterze leśnym. Dojazd do sanatorium droga od strony zachodniej, od wsi Rudka, pozostawiająca szpital po południowej stronie, zanikająca w części gospodarczej. Prawie równolegle do tej drogi biegną tory dawnej kolejki konnej - tramwajowej. Zespół w całości ogrodzony jest parkanem z betonowych elementów prefabrykowanych. Wewnątrz zespołu brak dodatkowych ogrodzeń. Przy wjeździe do zespołu brama główna przy której stoi portiernia. Przy wschodniej granicy założenia, na wysokości szpitala stoi dom dyrektora, nowe letnie leżalnie, budynek mieszkalno - administracyjny, stacja meteorologiczna, filtr biologiczny a w narożniku północno-wschodnim - stolarnia, garaże i kostnica. Między budynkiem administracyjnym a szpitalem stoi studnia. Na wprost szpitala, przy pn. granicy założenia wybudowano lodownie, piwnicę, dwie studnie głębinowe zlokalizowane w budynkach, kotłownie, budynek mieszkalny. Budynki te nie tworzą regularnych układów, podporządkowane są wymaganiom technologicznym. Do budynków prowadza drogi o nawierzchni asfaltowej, żwirowej lub z płyt chodnikowych.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Katarzyna Kosior, OT NID w Warszawie, 01.12.2014 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_ZE.55321, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_ZE.18963