Jeden z nielicznych przykładów rezydencji magnackiej na Podlasiu, który w obecnej neobarokowej formie ukształtowany został w 1. poł. XX wieku.

Historia

Pierwszy murowany dwór wzniósł w 1718 r. Franciszek Maksymilian Ossoliński. Był to parterowy budynek na rzucie wydłużonego prostokąta, z dwoma węższymi skrzydłami zakończonymi od strony ogrodu okrągłymi basztami, z piętrowym trójosiowym ryzalitem na osi, o zaokrąglonych narożach od strony ogrodu, z alkierzami i kolumnowym portykiem. Wnętrze o dwutraktowym układzie, z sienią i salonem na osi. Następnym właścicielem dóbr został syn Franciszka - Józef Kanty, który z kolei w 1759 r. odstąpił Rudkę swojemu stryjecznemu bratu Aleksandrowi. W 1763 r. Aleksander gruntownie przebudował dwór, wystawił budynki gospodarcze, założył nowy folwark. Po jego śmierci dobra przypadły Józefowi Kajetanowi Ossolińskiemu kasztelanowi podlaskiemu, następnie jego synowi Wiktorowi, a po jego śmierci w 1860 r. - córce Wandzie Potockiej. W latach 1913-1914 z inicjatywy Joanny Janiny hr. Potockiej pałac został gruntownie przebudowany. Projektantem tych prac został architekt warszawski Jan Heurich. Budynek zyskał neobarokowy wygląd. Korpus podwyższono o jedno piętro, pokryto wielospadowym dachem, na którym nadbudowano belweder, po obu stronach budynku głównego rozbudowano wieże. Podczas wojny 1920 r. pałac zdewastowano, z rąk bolszewików szczególnie ucierpiała biblioteka Ossolińskich i galeria obrazów. Ostatnim właścicielem majątku był Franciszek Salezy Potocki, a zarządzającym dobrami był jego syn Ignacy. W latach 1936-1939 nastąpiła nowa przebudowa pałacu. W 1937 r. wyburzono po cztery osie z każdej strony ryzalitu w korpusie głównym budynku zostawiając jedynie część środkową. W takiej postaci pałac dotrwał do lat 60. XX wieku. W 1963 r. rozpoczęto remont i rekonstrukcję pałacu według stanu sprzed 1937 roku.

Opis

Zespół pałacowy w Rudce usytuowany jest w północno-zachodniej części wsi, od południa ograniczony ul. Brańską. W skład zespołu wchodzi pałac, oficyna, stajnia i wozownia, park krajobrazowy. Neobarokowy. Pałac fasadą skierowany jest na wschód. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta, z ryzalitem środkowym i dwoma skrzydłami przylegającymi do części głównej pałacu od północy i południa, które w narożnikach północno-zachodnim i południowo-zachodnim zakończone są cylindrycznymi basztami. Skrzydło południowe połączone jest łącznikiem z oficyną. Układ wnętrz dwutraktowy. Bryła rozczłonkowana. Dwukondygnacyjny korpus główny nakryty jest wielospadowym dachem, w zwieńczeniu którego ścianka attykowa z ażurową, tralkową balustradą. Trójosiowy ryzalit środkowy z wejściem umieszczonym w przedsionku o wyokrąglonych narożach, górą zakończony balustradą balkonu. Ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem z owalnym oknem w polu. Na gzymsie szczytu grupa rzeźbiarska z tarczą, u spływów szczytu umieszczono rzeźby puttów trzymających tarcze herbowe. Osie skrajne korpusu zryzalitowane, podkreślone boniowaniem, nakryte kopułami z lukarnami. Skrzydła boczne nakryte są dachami łamanymi, w połaciach których umieszczono lukarny. Cylindryczne baszty w narożach skrzydeł nakryte są kopulastymi hełmami ze sterczyną w zwieńczeniu. Elewacje tynkowane, na kamiennym cokole, zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym; kondygnacje w korpusie głównym wydzielone wydatnym gzymsem kordonowym, rozczłonkowane pilastrami, z boniowanymi narożami. Prostokątne otwory okienne w korpusie głównym i zamknięte półkoliście otwory w skrzydłach bocznych ujmują ozdobne obramienia z nadokiennikami.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Joanna Kotyńska-Stetkiewicz, OT NID w Białymstoku, 30.10.2014 r.