Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 1


grodzisko IX w. - poł. X w. Samborowiczki

Adres
Samborowiczki

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. strzeliński, gm. Przeworno

Przykład wczesno i późnośredniowiecznego budownictwa obronnego.

Usytuowanie i opis

Grodzisko o powierzchni ok. 3 ha znajduje się na wzgórzu Gromnik (393 m n.p.m.) w obrębie Wzgórz Strzelińskich, na północny wschód od Romanowa.

Początkowo sądzono, że grodzisko na Gromniku obejmowało tylko partię szczytową w obrębie wałów o powierzchni 1,5 ha. Badania archeologiczne prowadzone po roku 2000 wykazały, że założenie obronne jest bardziej rozległe.

Historia

W wyniku badań wykopaliskowych i kwerendy archiwalnej ustalono, że gród na Gromniku funkcjonował od IX do poł. X wieku, zaś zamek od lat 30. do 70. XV wieku.

Gród należał do plemienia Ślężan i był jednym z największych założeń obronnych w Sudetach i na Przedgórzu.

Najstarsza wzmianka o Gromniku pochodzi z dokumentu Ludwika II, księcia brzeskiego wydanego w Strzelinie 9.05.1427. Nie wiadomo czy wymieniany w tym dokumencie Gromnik (Rabesberg) był określeniem obiektu geograficznego czy nazwą założenia obronnego, funkcjonującego w XIV wieku i zniszczonego np. w trakcie najazdów husyckich w 1428 r.

W 1439 r. księżna legnickobrzeska Elżbieta Hohenzollern zezwoliła braciom Opitzowi i Haynowi von Czirnaw (z Czernicy), (ostateczne brzmienie nazwiska: Czirn) na budowę na Gromniku zamku otwartego dla niej i jej następców. Nieco wcześniej, bo w 1437 Opitz von Czirn został przez księżną mianowany starostą brzeskim i strzelińskim. Funkcje starostów von Czirnowie piastowali jeszcze kilkakrotnie. W lecie 1443 zamek na Gromniku został częściowo zniszczony jako gniazdo raubritterów, a w istocie rycerzy powiązanych politycznie z Czechami. Ogólne warunki politycznomilitarne nie uległy zmianie. W związku z tym Czirnowie zaczęli odbudowywać swoją pozycję w księstwie. Konieczne stało się podniesienie z ruin zamku na Gromniku, na co została wydana zgoda przez książąt oławskich Jana I i Henryka X. Odbudowa przebiegała na tyle szybko, że już w 1447 obydwaj książęta zawitali na Gromnik i wydali tam pewien dokument. Od 1448 r. Czirnowie piszą się jako „siedzący na Gromniku”. Z czasem polityczne wpływy von Czirnów (następców Opitza i Hayna) osłabły.

W 1475 r. zamek i „starostwo” przekazano w ręce księcia legnickobrzeskiego Fryderyka I w związku z rozpoczęciem przez tego ostatniego spłaty zobowiązania w wysokości 2000 guldenów wobec von Czirnów. Zamek został rozebrany na rozkaz nowego właściciela. W 1493 powstał dokument, na mocy którego księżna Ludmiła, wdowa po Fryderyku I, zwróciła Gromnik von Czirnom. Ci jednak nie odbudowywali założenia obronnego.

W XIX w. i w pierwszej poł. XX w. szczyt Gromnika został zagospodarowany turystycznie; powstały: wieża widokowa, pawilon taneczny, gospoda, stajnie, szambo. Zimą 1945 r. cały kompleks wysadzono w powietrze. Prace porządkowe polegające m.in. na usunięciu zalegającego od 1945 r. gruzu rozpoczęto dopiero po roku 2000.

Stan i wyniki badań

Już w XIX i na początku XX prowadzono na Gromniku badania powierzchniowe. Odnaleziono wówczas siekierkę i toporek z kamienia oraz miedzianą siekierkę, prawdopodobnie wiązaną z kulturą lendzielską. Wszystkie te znaleziska można datować ogólnie na okres neolitu.

Przedwojenne badania wykopaliskowe prowadził na Gromniku w 1909 J. Richter, a w 1927 Georg Raschke. Zabytki z tych badań zaginęły.

Pierwsze, powojenne badania na Gromniku prowadzono w 1956 r. Stanisław Siedlak zinwentaryzował wówczas stanowisko oraz przeprowadził badania powierzchniowe i sondażowe, w trakcie których odkrył fragmenty naczyń późnośredniowiecznych. W latach: 1957, 1960 i 1964 na zlecenie Konserwatora Zabytków Archeologicznych przeprowadzono kolejne badania. W 1964 znaleziono 9 fragmentów ceramiki określonych jako charakterystyczne dla kultury łużyckiej. W tym samym roku Zbigniew Trudzik z Katedry Archeologii poddał analizie 9 skorup z Gromnika i wydatował je na IX-X wiek. Nie wiadomo czy chodzi o te same fragmenty naczyń. W latach 80. i 90. XX w. nie odbywały się na Gromniku badania archeologiczne. Od 2003 do 2011 z przerwami nadzór archeologiczny, a później prace wykopaliskowe prowadzili: Teresa Dąbrowa, Edyta Lach, później Krzysztof Jaworski i Aleksandra Paszkiewicz z Instytutu Archeologii. Odkryte w wykopach fragmenty ceramiki kultury łużyckiej stanowiły ok. 1 % wszystkich znalezisk, co wskazuje wprawdzie, że w okresie halsztackim Gromnik był odwiedzany przez grupy ludności ale nie zamieszkiwano go na stałe. Wprawdzie konstrukcje obronne czy zabudowa grodu kultury łużyckiej mogły ulec zniszczeniu w trakcie budowy wczesnośredniowiecznego założenia obronnego lub później, ale póki co nie ma na to potwierdzenia.

Pozyskano dość liczny zbiór fragmentów ceramiki z okresu wczesnego średniowiecza (IX-X w.), ale także fragment kamienia żarnowego i prawdopodobnie ciężarek lub odważnik

Zabudowa i konstrukcje wczesnowiecznego grodu i późnośredniowiecznego zamku zostały w znacznym stopniu zniszczone w trakcie turystycznego zagospodarowania szczytu w XIX i XX wieku. Jednak można domniemywać, że gród/zamek otoczony był podwójnym wałem o konstrukcji kamiennoziemnej i fosą. Jednym z ciekawszych obiektów jest dwuabsydowa rotunda o archaicznej architekturze Niektórzy badacze sugerowali, że może to być pozostałość wczesnośredniowiecznej kaplicy. Jednak w trakcie badań w roku 2011 Krzysztof Jaworski doszedł do wniosku, że rotunda jest elementem konstrukcyjnym XV-wiecznej wieży obronnej. W trakcie badań po roku 2003 pozyskano liczne zabytki z czasów funkcjonowania na Gromniku siedziby von Czirnów: ceramikę, fragmenty figuralnych kafli piecowych, monety, żelazne elementy uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego, żelazny nóż z nitowaną rękojeścią, kamienne osełki, kostki do gry.

Zabytek dostępny. Grodzisko i zamek oznaczono tablicami informacyjnymi. Przez Gromnik przebiegają trzy szlaki: piesze: zielony: Henryków - Grodków, żółty: Przeworno - Przełęcz Puchacza, czerwony: Strzelin - Sobótka.

Oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 14.01.2015 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_02_AR.26371, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_AR.3149981