Historia

Osada Rogóźno została utworzona w końcu XIII w. z inicjatywy mistrza krajowego Meinharda von Querfurta. Wcześniej istniał w tym miejscu stary gród słowiański. Po przejęciu terenu przez Krzyżaków, w latach 1250-1260 została wybudowana drewniana warownia otoczona wałami ziemnymi. Budowę murowanego zamku rozpoczęli Krzyżacy dopiero po zniszczeniu przez Skomanda, wodza plemion pruskich, zamku Starckenberg w Słupie, zapewne po 1275 roku. Nowa warownia stanowiła zabezpieczenie jedynego przejścia przez Osę do Pomezanii. W latach 1285-1333 zamek stanowił siedzibę komtura, a następnie do 1454 roku wójtostwa podlegającego bezpośrednio władzy Wielkiego Mistrza. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. a także w czasie „wojny głodowej” w 1414 r. obiekt przejściowo zajmowały wojska polskie. Pokój toruński w 1466 r. przesądził o przynależności zamku do Korony. Ostatni wójt krzyżacki Egloff von Rosenberg, opuszczając warownię w 1454 r., podpalił ją. Do 1590 r. zamek stanowił siedzibę starostwa rogozińskiego, następnie do rozbiorów siedzibę zarządu ekonomii królewskiej. Na początku XVI w. budowla została uszkodzona w wyniku obsuwania się zboczy. Do jeszcze poważniejszych zniszczeń zamku przyczyniły się wojny polsko-szwedzkie w 1628 roku. Na rozkaz króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na murach obiektu wypróbowano siłę nowego rodzaju min. W poł. XVII w. zamek wyremontowano, jednak następny najazd szwedzki w 1656 r. spowodował całkowite zniszczenie warowni. Po zajęciu twierdzy przez Prusy w 1772 r., na rozkaz króla Fryderyka II zamek został rozebrany, a cegłę zużyto do budowy twierdzy w Grudziądzu. Prace zabezpieczające pozostałości dawnego zamku podjęto w 1911 roku. W latach 1941-1942 przeprowadzono badania pod kierunkiem H. Jacobiego, w trakcie których rozpoznano plan zamku górnego. Po II wojnie światowej, w latach 50. przeprowadzono renowację zamku, m.in. wykonano część stropów i schodów, zabezpieczono dach wieży bramnej. Do poł. lat 90. XX w. krzyżacka warownia należała do Agencji Własności Rolnej. Od tego czasu zamek pozostawał w rękach prywatnych.

Opis

Miejscowość Rogóźno-Zamek położona między Grudziądzem a Łasinem. Ruiny zamku zlokalizowane w widłach granicznej rzeki Osy i jej niewielkiego dopływu Gardęgi, na stromym wzgórzu wznoszącym się nad Kotliną Grudziądzką. Kompleks zamkowy usytuowany na dwóch platformach rozdzielonych głęboką fosą. Wzniesiony w stylu gotyckim, murowany z cegły o układzie wendyjskim i gotyckim z użyciem głazów narzutowych, szczególnie w strefie cokołu. Pierwotnie obiekt składał się z trzech części: zamku właściwego tzw. „górnego”, poprzedzonego od wschodu zamkiem „średnim” z wysoką wieżą bramną. Trzecim elementem było przedzamcze zewnętrzne obejmujące duży obszar terenu położnego na sąsiednim wzniesieniu od strony płn.-wsch. i oddzielonego od głównej warowni fosą. Przedzamcze założone na planie nieregularnego czworoboku otaczały mury, wzmocnione basztami. Zamek „średni”, zwany również przedzamczem wewnętrznym, założony na planie zbliżonym do trapezu, na osi wschód-zachód. Otoczony murami, od strony południa i wschodu - podwójnymi. Mur zewnętrzny, wyposażony w narożną cylindryczną wieżyczkę, połączony był z przedbramiem osłaniającym siedmiokondygnacyjną wieżę bramną. W czasach krzyżackich w przedzamczu mieściły się zabudowania gospodarcze oraz mieszkania personelu zamkowego. Zamek właściwy usytuowany był w płn.-zach. części przedzamcza wewnętrznego. Został założony na planie czworoboku obejmującego budynki skupione wokół wewnętrznego dziedzińca. W jego północnej części mieścił się dom konwentu, w skrzydle południowym - infirmeria i kaplica, w skrzydle zachodnim - refektarz. Wjazd do zamku prowadził od strony wschodniej przez most przerzucony nad fosą. Do dnia dzisiejszego zamek przetrwał fragmentarycznie w formie ruin. Zachowała się znaczna część murów przedzamcza zewnętrznego z prostokątną basztą, wieżą bramną, cylindryczna wieżyczka i część murów przedzamcza wewnętrznego. Najbardziej reprezentacyjna wieża bramna, ustawiona w ciągu umocnień, założona na planie kwadratu z przejazdem na osi. Wieża o zwartej bryle architektonicznej, siedmiokondygnacyjna, nakryta dachem czterospadowym. Przejazd bramny oraz wnęka wewnętrznej prowadnicy zamknięte ostrołukowo. Ściany wieży ożywione z każdej strony trzema ostrołukowymi blendami, z których w środkowej usytuowane w pionie rzędy otworów strzelniczych.

Dostęp do zabytku ograniczony. Własność prywatna - obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Bernardeta Popek- Olszowa, OT NID w Toruniu, 08-12-2015 r.