Historia

Rogoźno po raz pierwszy zostało wzmiankowane w 1248 r. jako gród kasztelański (urząd kasztelana i starostwo rogozińskie zostały utrzymane aż do rozbiorów Rzeczypospolitej). W 1280 r. na miejscu osady targowej, już w 1251 r. noszącej cechy miejskie, nastąpiła formalna lokacja na prawie niemieckim nadana przywilejem Przemysła II. Miasto królewskie Rogoźno było w XIII i XIV w. prężnym ośrodkiem hutnictwa. Od XV wieku w mieście rozpoczął się rozwój rzemiosła sukienniczego, który w XVIII w. zaczął przyjmować przemysłowy charakter. Wynikający stąd wzrost osadnictwa doprowadził do uzyskania przez Władysław Szołdrskiego, ówczesnego starostę rogozińskiego, przywileju lokacyjnego na prawie niemieckim dla Nowego Miasta w Rogoźnie, zlokalizowanego przy drodze prowadzącej do Poznania (m.in. dzisiejsza ul. Wielkopoznańska). Nowe Miasto posiadało własny rynek, ratusz oraz szkołę, ponadto na zach. od jego rynku wzniesiono dla ewangelickich osadników kościół (ob. kościół rzym.-kat. pw. Ducha Świętego). Obie gminy miejskie zostały połączone jako miasto Rogoźno już w 1794 roku.

Kościół w Rogoźnie po raz pierwszy został wzmiankowany w 1256 r., kiedy to rozpoczęto jego budowę z fundacji starosty rogozińskiego i wojewody inowrocławskiego, Mikołaja Dołęgi Kretkowskiego. Po pożarze kościół został odbudowany i konsekrowany w 1668 roku. Z tego okresu pochodzą zapewne m. in. sklepienia wsch. przęseł nawy południowej, chór muzyczny oraz dobudowane do prezbiterium zakrystia i skarbiec. W 1862 r. dobudowana została kruchta wg projektu arch. Fryderyka Augusta Stülera. W czasie II wojny światowej Niemcy zrabowali z kościoła zabytkową monstrancję pochodzącą z klasztoru benedyktyńskiego w Lubiniu, paramenty, księgi liturgiczne, ornaty oraz dzwony. Ponadto zniszczyli obraz Matki Boskiej Częstochowskiej oraz figury Najświętszej Marii Panny, św. Benedykta i św. Wojciecha. Kościół był restaurowany w XIX i na pocz. XX wieku oraz w 1960 roku.

Opis

Miasto Rogoźno położone jest na skrzyżowaniu historycznych traktów prowadzących z Poznania na Pomorze Środkowe oraz z Gniezna na Pomorze Zachodnie. Zespół kościoła św. Wita posadowiony jest na zach. brzegu Jez. Rogozińskiego przy wypływie rzeki Wełny.

Pseudobazylikowy, trójnawowy kościół jest budynkiem orientowanym, murowanym z cegły głównie w układzie polskim. Do czteroprzęsłowego, trójnawowego korpusu przylega równe nawie głównej trójbocznie zamknięte prezbiterium, do którego ok. 1668 r. dobudowane zostały od pd. zostały zakrystia i skarbiec. Do nawy od wsch. przylega dobudowana w 1862 r. neogotycka kruchta. Przy pn.-zach. narożniku nawy głównej i pn.-zach. narożniku nawy pn. wznoszą się cylindryczne wieżyczki ze schodami nakryte kopulastymi daszkami. Wejście zach. do kościoła obramowane jest ostrołukowym, trójuskokowym, profilowanym portalem, wejście do zakrystii — półkolistym portalem we wnęce. Dwuspadowy wspólny nawy głównej i prezbiterium oraz pulpitowe dachy naw bocznych i zakrystii kryte są dachówką. Więźba dachowa oparta jest na konstrukcji stolca leżącego. Ściany z zewnątrz opięte są szkarpami. Wnętrze nawy głównej i prezbiterium nakryte jest sklepieniami gwiaździstymi, nawy boczne — sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, za wyjątkiem dwóch wsch. przęseł nawy pd. nakrytych sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi. Zakrystię i skarbiec kryją sklepienia kolebkowe. Nawę główną od bocznych wydzielają ostrołukowe profilowane arkady. Prezbiterium od nawy głównej oddziela również ostry łuk tęczowy. Barokowy, wklęsło-wypukły chór muzyczny z kolebkowo-krzyżowym podsklepieniem wspiera się na trzech arkadach. Wyposażenie stanowią m.in. barokowy ołtarz główny oraz boczne — późnobarokowy i rokokowy. Na szczególną uwagę zasługuje również płyta epitafijna z czarnego marmuru ufundowana w 1684 r. przez Andrzeja Zebrzydowskíego, starostę rogozińskiego dla jego zmarłych dzieci i żony, Anny z Grudzińskich Zebrzydowskiej oraz gotycka mosiężna chrzcielnica odlana w 1 poł. XV wieku.

Na cmentarzu przykościelnym otoczonym murowanym z cegły i kamienia polnego ogrodzeniem, którego przęsła wypełnione są drewnianymi sztachetami i metalową kratą, położone są m. in. współczesna ogrodzeniu neogotycka kaplica przedpogrzebowa z 4 ćw. XIX w. oraz XIX- i XX-wieczne nagrobki proboszczów kościoła św. Wita. Na miejscu podpalonej umyślnie w XXI w. drewnianej dzwonnicy wznoszona jest obecnie nowa, murowana. Na pd. od kościoła rozciąga się zabytkowy ogród plebański, otaczający usytuowaną przy ul. Kościelnej murowaną plebanię, wzniesioną w 1. poł i przebudowaną w 4. ćw. XIX wieku.

Kościół dostępny dla zwiedzających z zewnątrz. Msze Św. niedziele: 7.00, 8.00, 10.00, 11.15, 18.30; dni powszednie: 7.00, 18.30; święta zniesione: 7.00, 16.00, 18.30.

oprac. Tomasz Łuczak, 16-11-2015 r.