Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Świętej Trójcy - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Świętej Trójcy


kościół XVIII w. Raków

Adres
Raków

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Raków

Niezwykle ważny przykład wczesnobarokowej architektury w Polsce.O dużym znaczeniu świątyni przesądza umiejętne zespolenie w niej elementów nowatorskich (parawanowej fasady o barokowej artykulacji i płytkiego niegotyckiego prezbiterium silnie ujednolicającego przestrzennie wnętrze, podporządkowane ołtarzowi gł.) z tymi świadczącymi o miejscowej tradycji budowlanej (konstrukcja korpusu nawowego i muratorskie opracowaniu detalu).

W kościele znajduje się cenne późnobarokowe snycerskie wyposażenie z lat 1729-30 i 1740-47, w tym ołtarz główny z 1729 r. wykonany przez warsztaty wybitnego rzeźbiarza Antoniego Frąckiewicza. Dopełnieniem są dobrej klasy artystycznej obrazy ołtarzowe z XVII-XVIII w., w tym słynący łaskami wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii z lat 30.-40. XVII wieku. Na uwagę zasługują również kamienne epitafia z poł. XVII-XIX w., powstałe w pracowniach kamieniarzy chęcińskich, dębnickich i Jana Galliego.

Historia

Raków był jednym z najważniejszych ośrodków innowierczych 1. tercji XVII w. w Rzeczypospolitej. Niemałą część jego mieszkańców jednak stanowili katolicy, dlatego w 1630 r. bp krakowski Andrzej Lipski chciał erygować dla nich parafię w mieście. Nie zgodził się na to właściciel dóbr rakowskich Jakub Sienieński, zagorzały arianin. Biskup postanowił wystawić świątynię 6 km dalej we własnej wsi Drogowle, gdzie została wybudowana w latach 1630-33. W 1633 r. powołano przy niej parafię obejmującą Drogowle, Dębno i Raków. Nieoczekiwanie, początkiem kwietnia 1638 r., J. Sienieński zaproponował katolikom budowę w mieście kaplicy. Gestem tym chciał wpłynąć na treść rozstrzygnięcia sądu sejmowego w sprawie o zniszczenie krzyża granicznego przez uczniów Akademii Rakowskiej z marca 1638 roku. Na niewiele się to zdało, gdyż wyrokiem z 19 kwietnia 1638 r. nakazano mu likwidację ośrodka ariańskiego w Rakowie i wszystkich związanych z nim instytucji. Niebawem, w 1639 r., Sienieński umiera, a jego dziedziczka - córka i neofitka katolicka Aleksandra Wiszowata przekazuje dawny zbór ariański duchowieństwu katolickiemu. Na jego miejscu lub obok w latach 1640-1645 wzniesiono z fundacji bpa krakowskiego Jakuba Zadzika obecną, okazałą świątynię. Po jego śmierci w 1642 r. budowę wspierali finansowo bp krakowski Piotr Gembicki i liczna grupa donatorów, na czele z sekretarzem królewskim Jakubem Promnickim. Wystawili ją artyści i rzemieślnicy znani z innych inicjatyw architektonicznych bpa Zadzika, m.in.: Szymon Krzyżanowski, Jan Sterpnowski i Tomas Poncino. W 1646 r. bp Gembicki erygował przy niej parafię, przeniesioną z Drogowli, której nadano wezwanie Trójcy św., co stanowiło jednoznaczny przytyk do arnian - wcześniejszych użytkowników tego terenu, nie uznających tego dogmatu wiary. Kościół konsekrowano dopiero w 1650 roku. Podczas potopu szwedzkiego, w 1657 r., został ograbiony przez wojska siedmiogrodzkie. Najpewniej do 1664 r. wykonano przy nim konieczne naprawy, skoro wówczas konsekrowano ołtarze. W jednym z nich znajdował się wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem (ofiarowany przez J. Promnickiego w 1646 r.), który w 1670 r. uznano za cudowny dekret bpa krakowskiego Andrzeja Trzebnickiego. W 1678 r. świątynię uszkodziłpożar. Znaczące w niej zmiany nastąpiły po 1725 r. kiedy prepozytem rakowskim został Cyprian Józef Langi (zm. 1757), propagator kultu Matki Bożej Rakowskiej i założyciel bractwa różańcowego. Z jego inicjatywy w dwóch etapach przeprowadzono gruntowną modernizację wnętrza kościoła. W pierwszym, w latach 1729-30, warsztat Antoniego Frąckiewicza wykonał ołtarz główny, prospekt organowy i snycerską obudowę łuku tęczowego. W drugim, w latach 40. XVIII w., powstały wszystkie ołtarze boczne (wraz z obrazami), część z nich zrobił warsztat snycerza Walentego Wiązkowicza. W 1807 r. wojsko austriackie zarekwirowało część blachy z dachu świątyni; do 1820 r. w jej miejsce wystawiono gonty. Ponownie był zniszczony przez wichurę w 1848 r. (wówczas zawaliła się wieżowa sygnaturka). Dopiero w latach 1887-92 wyremontowano świątynię. W ramach tych prac odnowiono wnętrze, wykonano nowe posadzki i blaszane poszycie dachowe z okazałą wieżową sygnaturką. Kościół i część jego wyposażenia uszkodzono podczas działań wojennych w latach 1944-45; zostały odrestaurowane w latach 1945-50. Ponownie znaczące konserwacje wykonano przy nich dopiero w latach 2007-12, m.in.: wówczas odnowiono tynki, ołtarz główny, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, epitafia i portal główny. W trakcie prac, w 2010 r. odkryto w świątyni relikty polichromii z XVII-XVIII wieku.

Opis

Wczesnobarokowy kościół parafialny pw. św. Trójcy w Rakowie stoi na wzniesieniu, pośrodku dawnego cmentarza obwiedzionego murem, położonego na zach. od rynku. W jego pobliżu znajdują się przy ul. Kościelnej – osiemnastowieczne dzwonnica i narożna kaplica, a po przeciwnej stronie, poza ogrodzeniem, dawna plebania. Jest on trójnawową bazyliką o czteroprzęsłowym korpusie i jednoprzęsłowym prezbiterium z absydą, ujętym po bokach piętrową zakrystią i niskim skarbczykiem. Przy nawach bocznych dostawiono na osi późnobarokowe kruchty, a przy fasadzie kolistą wieżyczkę schodową. Murowano go z kamienia i cegły, obustronnie otynkowano i nakryto dachami dwuspadowymi, pulpitowymi, z neogotycką wieżową sygnaturką nad nawą główną. Skromne elewacje świątyni opięte są przyporami. Znacznie bogatsza jest parawanowa, dwukondygnacyjna fasada zach. o trójprzęsłowej części dolnej, artykułowanej podwójnymi pilastrami o stylizowanych kapitelach i jednoprzęsłowej górnej, ujętej w zdwojone pilastry i spływy wolutowe z obeliskami, zwieńczonej trójkątnym frontonem. Na osi w górnej kondygnacji znajdują się 3 kamienne kartusze z herbami: Nałęcz, Orłem wazowskim i trzecim zniszczonym oraz płyta z datą 1645. Główne wejście do kościoła akcentuje wczesnobarokowy wapienny portal z dekoracyjną „marmurową” tablicą inskrypcyjną, herbem Korab i datą 1645 (wyk. nieustalony kamieniarz chęciński lub Marcin Krystian Peterson). Wnętrze artykułowane jest wysmukłymi filarami o stylizowanych kompozytowych kapitelach i wydatnym, profilowanym belkowaniem. Nakryto je sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, na gurtach, dekorowanym (podobnie jak archiwolty arkad) listwowo-plakietową dekoracją sztukatorską z rzeźbionymi profilami (wyk. Tomaso Poncino). Pięć znajdujących się tu wejść zaakcentowano wczesnobarokowymi, uszatymi portalami z ok. 1645 roku. Wyposażenie świątyni pochodzi z XVII-XIX wieku. Najcenniejsze są późnobarokowe jego elementy z lat 1729-30 (wyk. warsztat A. Frąckiewicza) i 1740-47 (wyk. m.in. warsztat W. Wiązkowicza), w tym ołtarz gł. z 1729 r. z rzeźbami śś. Piotra i Pawła (wyk. Antoni Frąckiewicz) i z cudownym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii z lat 30.-40. XVII wieku. Na osobą uwagę zasługują dobrej jakości obrazy ołtarzowe z XVII-XVIII w. (m.in. śś. Józefa, Stanisława Kostki i Jana Nepomucena) i cztery wizerunki biskupów krakowskich: Andrzeja Lipskiego (zm. 1631), Jana Alberta Wazy (zm. 1634), Jakuba Zadzika (zm. 1642) i Piotra Gembickiego (zm. 1657) z 3 ćw. XVII w. (wyk. nieustalony malarz krakowski). Podobnie ciekawy zespół tworzy znajdująca się tu kamieniarka: „marmurowa” chrzcielnica z ok. 1640 r. (wyk. nieustalony warsztat chęciński) oraz „marmurowe” i wapienne epitafia z poł. XVII-XIX w. (wyk. kamieniarze z Chęcin, Dębnika i Krakowa), trzy z nich mają malowane na blasze portrety (vide: Macieja Lorkiewicza z 1682 r., Cypriana Józefa Langiego z przed r. 1757 i Wawrzyńca Malanowicza z 1830 r.), a Kaspra Brudzińskiego z 1825 r. sygnował Giovanni Galli z Krakowa.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z proboszczem.

Opr. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 09-06-2018 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67312, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.4890