Autorem świątyni był Jakub Kubicki - znany architekt warszawski doby klasycyzmu pracujący m. in. dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Projekt kościoła nawiązywał do zwycięskiej, koncepcji zaprezentowanej przez architekta w 1792 roku w konkursie na Świątynię Opatrzności Bożej w Warszawie. Kubicki twórczo wykorzystał ów niezrealizowany projekt przy skromniejszej realizacji w Mokobodach i w znacznie przekształconej wersji w Nadarzynie. Kościół radziejowicki łączy w sobie cechy wymienionych świątyń i stanowi przykład wysokiej klasy architektury klasycystycznej.

Historia

W 1786 roku Anna z Ossolińskich i Kazimierz Krasiński, oboźny koronny uzyskali pozwolenie na erygowanie parafii i wybudowania kościoła w radziejowskich włościach. Pierwszy kościół był drewniany i stał na wzniesieniu naprzeciw pałacu. W latach 1820-1822 staraniem Józefa Wawrzyńca Krasińskiego, senatora kasztelana Królestwa Polskiego i jego żony Emilii z Ossolińskich powstał obecny, murowany kościół wg projektu Jakuba Kubickiego wraz z drewnianą dzwonnicą i zabudowaniami plebanii. Konstrukcję zdwojonej kopuły świątyni wykonał majster Karol Lik. Kościół konsekrowany był w 1821 roku Obiekt wielokrotnie odnawiano m. in. w 1873 i 1883 roku kiedy przeniesiono ambonę i chrzcielnicę na obecne miejsce. W 1939 roku przeszedł gruntowny remont pod kierunkiem arch. Konstantego Jakimowicza. Remonty elewacji wykonane po 1980 roku zniekształciły pierwotny detal. W latach 60. XIX wieku przykościelny cmentarz został przeniesiony na oddzielną parcelę, na wschód od kościoła. Między 1873 a 1889 rokiem w miejsce drewnianej dzwonnicy powstała murowana, z fundacji hr. Józefa Krasińskiego.

Opis

Zespół kościoła znajduje się na wschodnim krańcu miejscowości przy drodze z Warszawy do Mszczonowa. Zajmuje ogrodzoną parcelę po północnej stronie ul. Kubickiego będącej zabytkową aleją lipową wiodącą do kościoła z pałacu. W centrum ogrodzonego terenu dawnego cmentarza w otoczeniu starodrzewu znajduje się kościół, a w jego południowo-zachodnim narożniku dzwonnica.

Kościół, choć niewielki, swą zwartą, klasycystyczną bryłą dominuje nad otoczeniem. Budynek świątyni jest murowany z cegły i tynkowany. Został założony na centralnym ośmiobocznym planie z dwoma prostokątnymi ryzalitami na przeciwległych bokach. We frontowym południowym ryzalicie mieści się kruchta z aneksem i klatką schodową wiodącą na chór muzyczny. W ryzalicie północnym znajduje się prezbiterium, a za nim zakrystia z przedsionkiem i owalną klatką schodową prowadzącą do skarbca na piętrze. Oba ryzality wieńczą trójkątne frontony. Boniowane pasowo elewacje świątyni były podzielone zatartym dziś gzymsem kordonowym. Wieńczy je belkowanie wsparte na kroksztynach. Gładka nieco zryzalitowana część środkowa fasady mieści na osi portyk wgłębny ujęty dwiema toskańskimi kolumnami, zamknięty powyżej kostkowego gzymsu półkolistą płyciną z oknem termalnym. Prostokątne otwory drzwiowe i okienne elewacji bocznych ryzalitów ujmują profilowane obramienia, a zdobią fragmenty belkowania i płyciny. Powyżej nich jak i w skośnych ścianach nawy okna półkoliste, a w górnej partii owalne i okrągłe. Na osiach ścian bocznych duże okna termalne. Dachy kryte blachą, nad ryzalitami dwuspadowe, a nad nawą kopułowy ośmiopołaciowy z latarnią w zwieńczeniu. Ośmioboczny korpus nawy kryje ciekawie rozwiązane oktogonalne wnętrze rozczłonkowane filarami przyściennymi z pilastrami. Na osiach bocznych ścian znajdują się płytkie, wysokie wnęki arkadowe mieszczące ołtarze, a na osiach przekątnych węższe wnęki, nad którymi umieszczono dwie kondygnacje lóż. Nad belkowaniem przestrzeń nawy zamyka spłaszczona zdwojona kopuła z lunetami. Pośród przeważającego klasycystycznego wyposażenia świątyni na szczególną uwagę zasługują ołtarze pochodzące prawdopodobnie z pierwszego drewnianego kościoła radziejowickiego. Malowane en grisaille na desce w iluzjonistyczny sposób stwarzają wrażenie przestrzennych drewnianych barokowych ołtarzy, a umieszczone w nich herby Krasińskich i Ossolińskich przypominają o obecności tych rodów w historii Radziejowic.

Na zachód od fasady kościoła znajduje się dzwonnica z końca XIX wieku murowana i tynkowana, budowana na planie kwadratu, dwukondygnacyjna przykryta dachem krytym blachą, namiotowym, kopułkowym o cebulastym kształcie. Budynek ma skromne elewacje ujęte w narożach pilastrami, podzielone profilowanymi gzymsem i zwieńczone gzymsem z ząbkowaniem. Elewacje zdobią prostokątne przeźrocza i płyciny zamknięte półkoliście oraz dwa portale zwieńczone trójkątnie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 07.10.2014 r.