Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz greckokatolicki - Zabytek.pl

cmentarz greckokatolicki


cmentarz obrządku wschodniego 1. poł. XIX w. Radruż

Adres
Radruż

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. lubaczowski, gm. Horyniec-Zdrój

Cmentarze greckokatolickie w Radrużu stanowią wartościowe zespoły nagrobków reprezentujących ludową sztukę sepulkralną tak zwaną bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego, stanowiącą nierozłączny element krajobrazu kulturowego Roztocza.

Historia obiektu

Radruż lokowano prawdopodobnie w XV w., w źródłach historycznych po raz pierwszy wzmiankowany jest w 1444 roku. Jego dogodna lokalizacja przy trakcie handlowym z Lubaczowa do Bełza umożliwia szybki rozwój miejscowości. Pod koniec XV w. wymieniany jest jako wieś królewska, która wchodziła w skład starostwa lubaczowskiego. W I poł. XVI w. przeniesiono wieś na prawa ruskiego na prawo wołoskie. Pierwsza cerkiew prawosławna wraz z otaczającym ja cmentarzem istniała już na pocz. XVI w. W 1725 r. obok, nowowzniesionej drugiej, radruskiej cerkwi p.w. św. Mikołaja założono kolejny cmentarz. Wraz z rozrastaniem się wsi cmentarze przycerkiewne zaczęły być za małe i prawdopodobnie pod koniec XVIII w. założono cmentarz w pobliżu cerkwi p.w. św. Paraskewy, który graniczył z cmentarzem cerkiewnym od strony zach. (dalej określany jako „stary”). Decyzja o wytyczeniu obszaru pod nowy cmentarz być może zbiegła się z wprowadzeniem w Galicji reform józefińskich, regulujących m. in. umiejscawianie cmentarzy poza granicami terenów przykościelnych i przycerkiewnych. Na początku XIX w. założono kolejny cmentarz lokalizując go na nie wielkim wzniesieniu po wsch. stronie założenia cerkiewnego (dalej określany jako „nowy”). W sierpniu 1944 r. wsch. część Radruża znalazła się radzieckiej stronie granicy i została włączona w granice wsi Smolin, cerkwie i cmentarze pozostały jednak po stronie polskiej. Cmentarze w Radrużu użytkowane były do wysiedleń miejscowej ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła” na Warmię i Mazury. W okresie PRL-u, nieotoczone żadną opieką cmentarze ulegały systemicznej dewastacji. W 1986 r. dzięki usilnym staraniom Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej działającej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami obydwa radruskie cmentarze (oraz cmentarz w Bruśnie Starym) zostały w pisane do rejestru zabytków. W 1991 r. w trybie społecznym rozpoczęto remont prace konserwatorskie przy nagrobkach na cmentarzach, który ukończono w 1997 r. Działania konserwatorskie organizowała i koordynowała wyżej wspomniana Komisja.

Opis obiektu

Cmentarz „stary” położony jest w centralnej części Radruża (ok. 70 m na pd. od drogi gminnej Horyniec-Zdrój – Radruż. Zlokalizowany jest pomiędzy zespołem cerkiewnym (cerkiew pw. św. Paraskewy, ob. oddział Muzeum Kresów w Lubaczowie) a dawnym, murowanym domem ludowym. Założony jest na planie prostokąta i zajmuje powierzchnię 0,16 ha. Porośnięty jest starodrzewem. Położony jest na zalesionym, lekko pochyłym terenie, nieogrodzony.

Na cmentarzu zachowało się ok. 80 nagrobków, które rozmieszczone są w sposób nieregularny, miejscami tworząc skupiska, głównie w górnej części cmentarza. Wszystkie nagrobki skierowane są licem w kierunku wsch. Zdecydowana większość nagrobków wykonana została w tzw. bruśnieńskim ośrodku kamieniarskim z wapienia eksploatowanego w kamieniołomie w Starym Bruśnie. Z nagrobków znajdujących się na cmentarzu można wydzielić trzy stylistyczne grupy. Pierwszą grupę tworzą nagrobki najstarsze z pierwszej poł. XIX w., które wykonane są z porowatego wapienia, o formach zbliżonych do krzyża maltańskiego. Osadzone są bezpośrednio w ziemi lub w kamiennych podstawach. Inskrypcje umieszczane są na licu krzyża w układzie nieregularnym. Sporządzane były w języku ruskim (ukraińskim), z częstym użyciem liternictwa z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Zazwyczaj nie występuje na nich żadna dekoracja rzeźbiarska. Do drugiej grupy zaliczyć można nagrobki w formie krzyży (greckich i łacińskich) z wyodrębnionymi polami inskrypcyjnymi najczęściej w dolnej, rozszerzającej się części trzonu krzyża oraz dekoracją rzeźbiarską oraz figuratywną. Osadzone są w kamiennych, niskich schodkowych cokołach. Do trzeciej, najliczniejszej grupy należą nagrobki pochodzące z pierwszej poł. XX w. Składają się z prostopadłościennej, niskiej podstawy, cokołu i krzyża. W niektórych przypadkach nagrobki zwieńczone są rzeźbami figuralnymi (np. anioła). Często posiadają bogatą dekorację rzeźbiarską (np. motywy floralne i solarne) i figuralną (płaskorzeźby postaci Chrystusa Ukrzyżowanego i dwóch Marii pod krzyżem). Cokoły ozdobione są trójkątnymi frontonami, wolutami, profilowanymi uskokowymi gzymsami. Inskrypcje w języku ukraińskim, a także polskim, umieszczone są na tablicach osadzanych w płycinach lub bezpośrednio na płaszczyźnie płycin.

Cmentarz „nowy” zlokalizowany jest ok. 100 m na wsch. od zespołu cerkiewnego. Założony jest na planie wydłużonego prostokąta i zajmuje powierzchnię 0,41 ha. Porośnięty jest starodrzewem. Położony jest na zalesionym, lekko pochyłym terenie, ogrodzony współczesnym, modułowym ogrodzeniem betonowym. Do cmentarza prowadzi również współczesna, metalowa brama z furtką.

Na cmentarzu zachowało się ok. 200 nagrobków, które rozmieszczone są w sposób nieregularny, miejscami tworząc skupiska, głównie w górnej części cmentarza. Wszystkie nagrobki skierowane są licem w kierunku wsch. Niemal wszystkie nagrobki wykonane zostały w tzw. bruśnieńskim ośrodku kamieniarskim z wapienia eksploatowanego w kamieniołomie w Starym Bruśnie. Stylistycznie porównywalne są z nagrobkami z cmentarza „starego”.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny przez cały rok.

Autor noty: opr. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 30-03-2017 r.

Rodzaj: cmentarz obrządku wschodniego

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_CM.2384, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_CM.56076