XIX w. z wielkimi rynkami zbytu odegrało ważną rolę w gospodarczej i urbanistycznej ekspansji miasta.

Historia

Dworzec radomski oddano do użytku 25 stycznia 1885 r. Znajduje się on na szlaku Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej (ob. Dęblin-Dąbrowa Górnicza). Przebiegała ona przez główne miasta południowej części Królestwa Polskiego, w tym przez Radom, w którym znajdowała się siedziba zarządu spółki nadzorującej nowo powstałą linię. Jej budowniczym był radomianin Jan Gotlib Bloch, przemysłowiec, określany mianem „króla polskich kolei”. Gmach dworca został zaprojektowany przez Adolfa Schimmelpfenniga (1834–1896), warszawskiego architekta pochodzenia niemieckiego, projektanta dworców, pałaców i kościołów. Wzniesiony został poza ówczesnymi granicami miasta na terenie wsi Prędocinek. W 1899 r. włączono go do miasta w formie enklawy. W lipcu 1915 r. budynek został częściowo spalony przez wycofujące się wojska rosyjskie. Odbudowany przez okupujące Radom władze austriackie (1916–1917) w zmodyfikowanym, uproszczonym kształcie, z naczółkiem ozdobionym herbem Radomia. W budynku dworca początkowo mieściła się siedziba Dyrekcji Zarządu Kolei oraz służby technicznej (warsztatów kolejowych) i inspekcji. 3 listopada 1918 r. infrastruktura kolejowa w Radomiu została przejęta przez władze polskie. Tego dnia o godz. 22., po przejęciu przez Polaków kolei, wyruszył stąd do Skarżyska pierwszy polski pociąg. W okresie międzywojennym Radom był siedzibą Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych, której podlegały linie na ogromnym obszarze ówczesnej Rzeczypospolitej – od Łucka po Zagłębie. W tym okresie nastąpiła kolejna przebudowa dworca, która nadała budynkowi formę renesansu polskiego, uchodzącego za polski styl narodowy. W tym stanie obiekt przetrwał II wojnę światową.

W latach 1989–1992 wnętrze dworca zostało całkowicie przebudowane wg projektu Jerzego Bartkiewicza. Z oryginalnego gmachu pozostawiono jedynie ściany zewnętrzne, w tym fasadę i konstrukcję dachu. Dobudowano nową, ale harmonizującą z zabytkowym gmachem poczekalnię wraz z podziemnym przejściem na perony. Ostatnia kompleksowa modernizacja obiektu miała miejsce w latach 2012-2013.

Opis

Budynek dworca kolejowego wzniesiony został poza ówczesnym, dziewiętnastowiecznym miastem. Obecnie znajduje się na terenie dzielnicy Planty, na południe od Śródmieścia.

Radomski dworzec w swym pierwotnym kształcie nawiązywał do barokowej architektury pałacowej, z dekoracyjną fasadą zwieńczoną naczółkiem zamkniętym półkoliście, z dwoma obeliskami po bokach. Fasada dwukondygnacyjna, ujęta wyższymi ryzalitami, poprzedzona została wysokimi schodami.

Obecnie jest to budynek murowany z cegły, tynkowany z wysokim cokołem z kamienia. Wybudowany na rzucie wydłużonego prostokąta z dwukondygnacyjną występującą przed lico częścią środkową i ryzalitami bocznymi wyższymi o jedną kondygnację. Elewacja wzdłużna płn. poprzedzona przybudówką z trzema otworami wejściowymi ujętymi arkadami. W szczytach: płn. herb Radomia, płd. polski orzeł. Nad częścią środkową dach dwuspadowy, nad skrajnymi ryzalitami czterospadowy, pokryty blachą. Wnętrze budynku w całości zostało przekształcone.

Na południowej ścianie dworca, od strony peronów, znajdują się dwie tablice pamiątkowe. Jedna, z 1918 r., upamiętnia przejęcie kolei polskich z rąk najeźdźców. Druga poświęcona jest radomskim kolejarzom zamordowanym przez hitlerowców w l. 1939-1945.

Dworzec w części jest ogólnodostępny, w części znajdują się biura.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 29-09-2017 r.