Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek - Zabytek.pl

Adres
Racibórz, Zamkowa 2

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. raciborski, gm. Racibórz

Zespół zamkowy w Raciborzu z zachowanymi reliktami dawnego zamku piastowskich książąt raciborskich jest jednym z najstarszych założeń obronnych na terenie Śląska.

Najbardziej wartościowym elementem mocno przekształconego założenia jest średniowieczna kaplica przypałacowa reprezentująca środkowoeuropejski model oratorium wzniesionego w obrębie zamku rezydencjonalnego. Stanowi szczególny przypadek wyróżniający się na tle innych wzniesionych na terenie Śląska kaplic przypałacowych, charakteryzujący się indywidualnym sposobem organizacji wnętrza oraz bogatym detalem architektonicznym. Ponadto zespół, mimo przekształceń, charakteryzuje się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami Śląska.

Historia

Zespół zamku piastowskich książąt raciborskich składający się z reliktów zamku z bramą główną oraz kaplicy pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego w Raciborzu, zlokalizowany jest w miejscu pierwotnego wczesnośredniowiecznego grodu kasztelańskiego z 1108 r., na wyspie Ostróg, po prawej stronie Odry. Pierwotnie założenie otoczone było wałami drewniano-ziemnymi z murowaną bramą od wschodu. W granicach wałów w latach 1289-1336 wzniesiono murowany zamek na planie zbliżonym do elipsy. Zamek reprezentował typ siedziby książęcej składającej się z budynku mieszkalnego z basztą, kaplicy przyzamkowej wzniesionej przy bramie głównej oraz budynków gospodarczych przy murze obronnym. Pierwszymi władcami zamku byli piastowscy książęta raciborscy. Po wygaśnięciu linii Piastów w okresie od 1337-1521 r. zamek był we władaniu książąt czeskich, a następnie wrócił w ręce piastowskich książąt opolskich. W tym czasie wały zastąpiono murami z basztami łupinowymi. W latach 1532-1533 przeprowadzono remont budynków zamku. W kolejnym stuleciu w latach od 1603-1636 czteroskrzydłowe założenie zamkowe przebudowano w stylu renesansowym. W wyniku pożaru w 1637 r. zniszczeniu uległa wieża bramna i izba strażnicy oraz kaplica. Szybko odbudowano zniszczone fragmenty założenia, dodatkowo rozbudowując cześć pd. skrzydła wschodniego. Zamek w kolejnych latach był własnością wielu rodzin szlacheckich. W latach 1830-1945 r. w rękach książąt Hohenlohe-Schillingsfürst, którzy rozbudowali browar mieszczący się w skrzydle zachodnim. W czasie pożaru w 1858 r. zniszczonych zostało większość budynków zamkowych, w tym skrzydło pd., które nie zostało odbudowane, natomiast skrzydło zach. rozebrano, a na jego miejscu wzniesiono nowy browar. W kolejnych latach odbudowano skrzydła pn. i wsch., a w latach 1896-1897 istniejący browar zmodernizowano i powiększono. W 1945 r. w czasie kolejnego pożaru zniszczeniu uległ budynek bramny i część skrzydła wschodniego. Budynek bramny odbudowany został po 1950 r. ze szczytem wsch. w stylu neorenesansowym. Najstarszym średniowiecznym elementem obecnego założenia obronnego, obok budynku bramnego, jest kaplica zamkowa, wzniesiona pomiędzy 1288 r. a 1292 r. z fundacji biskupa wrocławskiego Tomasza II, będąca świadectwem rozejmu po konflikcie biskupa z księciem wrocławskim Henrykiem IV. Budowniczy kaplicy, pochodzący z kręgu czesko-morawskigo, posłużył się przy jej budowie dwoma wzorami, lokalnym modelem kaplicy pałacowej jako oratorium rezydencjalnego oraz kaplicy relikwii. Pierwotna wolno stojąca kaplica była murowana z cegły i dekorowana kamiennym detalem architektonicznym, nietynkowana. Dwukondygnacyjna, założona na planie wydłużonego prostokąta, wewnątrz trzyprzęsłowa w górnej kondygnacji nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym, w dolnej kolebkowym z lunetami, pod kaplicą znajdowała się krypta nakryta stropem belkowym. Wewnątrz części zach. oratorium znajdowała się drewniana empora kolatorska, dostępna od zewnątrz wąska kręconą klatką schodową wyprowadzaną w grubości muru. Obecny wygląd kaplicy jest efektem wielokrotnych przekształceń. Pierwsze prace remontowe przeprowadzono po pożarze w 1519 r., w wyniku którego zawaliła sie pd. ściana kaplicy oraz sklepienia obu kondygnacji. Zniszczone partie odtworzono w formach historycznych. Kolejne zniszczenie kaplicy miało miejsce w czasie pożaru w 1637 r. Odbudowa trwająca do 1651 r. polegała na wzniesieniu nowej ściany zach., obniżeniu poziomu górnej kondygnacji i przesklepieniu kondygnacji dolnej. Najdotkliwsza ingerencja w wiążącą się z zatarciem pierwotnych cech stylowych elewacji zewnętrznych kaplicy miała miejsce w czasie jej odbudowy po pożarze w 1858 r., wówczas oprócz odtworzenia zniszczonego przęsła zach. oraz modernizacji wnętrza, architekt miejski Starcke ukształtował elewacje zewnętrzne w stylu neogotyckim. W wyniku tych przekształceń z pierwotnej kaplicy zachowały sie jedynie ściany pn. i wsch. oraz ogólna dyspozycja wnętrza. Budynek bramny wzniesiono w XIII w., w XVI w. przekształcono w stylu renesansowym, obecnie bezstylowy. Całość założenia otaczała pierwotnie fosa, jej relikty zachowały się po stronie wsch., pd. i zachodniej.

Opis

Zespół zamkowy usytuowany jest na pn. od rynku głównego miasta Racibórz po prawej stronie Odry, przy ul. Zamkowej na terenie opadającym w stronę rzeki. Obecne silnie przekształcony jest obiektem murowanym z cegły, wzniesionym na nieregularnym planie złożonym z trzech skrzydeł zgrupowanych wokół nieregularnego dziedzińca. W skrzydle wsch. znajduje się murowany dwukondygnacyjny budynek bramny składający się z części pn. mieszkalnej i pd. wysuniętej ryzalitowo ku wschodowi. Murowana, dwukondygnacyjna, z otworem bramnym od pd. zamkniętym łukiem koszowym. Od wsch. elewacje zwieńczone są trójkątnymi szczytami, a narożniki części pd. wsparte są szkarpami. Przejazd sklepiony jest sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach. Do budynku bramnego od pn. przylega dwukondygnacyjna kaplica zamkowa. Murowana z cegły, otynkowana. Założona na planie prostokąta, o zwartej oszkarpowanej, trzyprzęsłowej bryle, nakrytej dachem siodłowym. Fasada zach., utrzymana w stylu neogotyckim, zwieńczona jest trójkątnym szczytem przechodzącym w wieżyczkę zwieńczoną iglicą. Jednoosiowa, ujęta w narożach trójuskokowymi szkarpami. W przyziemiu portal zamknięty ostrołukowo, zwieńczony trójkątnym szczytem z krzyżem, ponad nim ścianę artykułują dwa ostrołukowe trójdzielne otwory okienne z maswerkami. Pozostałe elewacje urozmaicają ostrołuczne otwory okienne od wsch. trójdzielne z laskowaniem i maswerkiem z motywem rybiego pęcherza, pozostałe dwudzielne z od pn. z fragmentami oryginalnych maswerków z motywem trójliścia. Wnętrze salowe, trzyprzęsłowe z węższym przęsłem zachodnim. W kondygnacji dolnej nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami w górnej sklepieniem krzyżowo-żebrowym Na ścianie od pn. zachowały się cztery zespoły potrójnych wnęk na sedilia w bogato zdobionych obramieniach. Ponad nimi wysokie otwory okienne z maswerkami oraz nadokienne służki sklepienne, które w ścianie pn. przęsła wsch. i środkowego mają charakter kolumienek z kapitelami kielichowymi o dekoracji roślinnej i kwiatowej. W pierwszym przęśle od zach. znajduje się neogotycka empora muzyczna wsparta na dwóch kolumnach. Do kaplicy od pn. przylega murowany, dwukondygnacyjny budynek mieszkalny, założony na planie prostokąta, lekko załamany od strony wsch., nakryty dachem siodłowym. W strefie przyziemia od strony dziedzińca przepruty jest podcieniami arkadowymi, wspartymi na filarach, ponad którymi galeria wsparta na drewnianych słupach, komunikująca pomieszczenia na piętrze. Skrzydło pn. i zach., zostały silnie przekształcone w okresie XIX w. i XX w. przebudowy na browar i magazyn. Składają się z szeregu budynków o funkcji przemysłowej rożnej wielkości. Relikty fosy zachowane są od wsch., pd. i zachodu.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 04-12-2015 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.102740, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.326844