Historia

Kościół parafialny w Pyskowicach, pierwotnie pw. św. Pawła został wzniesiony w 1256 r. przez Lutozata i Lonka, synów Piska. Od 1412 r. pw. św. Mikołaja. Obecny kościół zbudowano w 2. poł. XV wieku. W latach 1560- 1627 był świątynią protestancką. W 1622 r. zniszczony pożarem, w 1627 odbudowany i rekoncyliowany. Kaplice barokowe i nawa sklepiona pochodzą z lat 1727-1728. W 1822 roku zniszczony pożarem, odnowiony w latach 1823-1824 (projekt Deschnera). Wówczas nastąpiłabudowa lub całkowite przekształcenie wieży. W 1892 r. powiększono okna. Restauracje kościoła przeprowadzano w latach; 1896, 1924-1925, 1948.

Opis

Kościół orientowany, usytuowany na wzniesieniu w centrum Starego Miasta, na pn. od rynku, w obrębie zwartego kwartału zabudowy. Pierwotnie wybudowany w stylu gotyckim, w okresie późniejszych przebudów barokizowany i neogotycyzowany. Murowany z cegły i kamienia, tynkowany, w części prezbiterium podpiwniczony. Otoczony ceglanym murem ze ślepymi arkadami, pomiędzy którymi umieszczono kamienne kaplice niszowe. Przy wejściu od strony pd. znajduje się kamienny krzyż ufundowany przez Carla Kosmęw 1858 roku. Od strony zach., na wprost wejścia do kościoła postawiono kolumnę z figurą Maryi z Dzieciątkiem (Johanes Chrząszcz, 1919 r.).Kościół jednonawowy, nawa prostokątna, prezbiterium węższe, wydłużone, trójbocznie zamknięte. Od zach. wieża na planie kwadratu,do której przylegają 2 prostokątne dobudówki. Do prezbiterium od pd. i pn. przylegają prostokątne, dwuprzęsłowe zakrystie. Zakrystia pn. (pierwotnie kaplica) poprzedzona jest przedsionkiem, z którego prowadzi klatka schodowa na emporę. Po obu str. nawy ulokowano 2 kaplice (pn. - św. Jana Nepomucena; pd. - św. Anny). Od str. zach. pobudowano chór wsparty na 2 filarach. Pod wieżąznajduje się prostokątna kruchta. Po jej pn. stronie klatka schodowa prowadząca na chór i wieżę.

Trzyprzęsłowe prezbiterium jest wydzielone od nawy tęczą o łuku pełnym. Część ołtarzowa podniesiona. Ściany prezbiterium rozczłonkowane pilastrami z elementami belkowania. W trzyprzęsłowej nawie przy ścianach znajdują się filary zwieńczone belkowaniem tworzącym głębokie wnęki. Nad zakrystiami przy prezbiterium oraz wzdłuż nawy empory są otwarte do wnętrza arkadami o pełnym łuku. Przy nawie znajdują się 2 barokowe kaplice. (przy pn. data 1897 r.).Po stronie zach. chór muzyczny wsparty filarami.

Ściany wewnątrz do wys. ok. 1,2 m oblicowano płytami marmurowymi; detal elewacji wykonany w tynku. W prezbiterium i nawie sklepienia krzyżowo-kolebkowe z gurtami; w zakrystii, kaplicy i emporach kolebkowe z gurtami; w kruchcie, pod wieżą i emporach przy prezbiterium krzyżowo-kolebkowe; pod chórem sklepienie żaglaste, a po bokach kolebkowe z lunetami, oddzielone gurtami. Więźba drewniana, dach kryty dachówką-karpiówką. Empora od strony pn. pokryta płaską blachą miedzianą podobnie jak hełm wieży.Posadzki są głównie kamienne, wykonane z prostokątnych płyt piaskowca. W kaplicy Jana Nepomucena posadzka ceramiczna. Na emporach podłoga drewniana z desek. Schody na emporę nowe, betonowe;na wieżę drewniane, drabiniaste, trójbiegowe.

Stolarka okienna to w przewadze okna zamknięte łukiem pełnym bądź odcinkowym w stalowych ramiakach ze szkłem witrażowym. Na wieży drewniane okulusy. Drzwi drewniane, dwuskrzydłowe, prostokątne, głównie ramowo-płycinowe na zawiasach czopowych.

Elewacja zach. (frontowa) tynkowana, na cokole, kompozycja symetryczna. Na osi umieszczono czteropoziomowąwieżę(poziomy podzielone gzymsami) ujętą w trójkątne ściany dobudówek. Na osi wieży ulokowano główne wejście. Elewacja pd. tynkowana, na cokole siedmioosiowa. Nawa oszkarpowana. Między szkarpami pod zadaszeniem znajduje się grota ze sceną w Ogrójcu. Po lewej stronie kaplicy dobudówka z kruchtą, po prawej schody na emporę. Naroża kaplicy i zakrystii akcentowane lizenami. Elewacja wsch. tynkowana, czteroosiowa na cokole. Prezbiterium trójboczne, zamknięte, oszkarpowane. Elewacja pn. tynkowana, sześcioosiowana cokole. Elewacja rozczłonkowana, korpus nawy dwupoziomowy. Kaplica wysunięta ku przodowi nakryta odrębnym dachem podobnie jak zakrystia z emporą. Wyposażenie to przede wszystkim: neogotyckie organy, witraże figuralne i ornamentalne, neogotycki ołtarz główny; późnobarokowe (po 1822 r.) ołtarze boczne: ołtarz w stylu regencji bogato zdobiony ornamentem cęgowo-wstęgowym w kaplicy pn., ołtarz klasycystyczny w kaplicy pd., klasycystyczna ambona, drewniana chrzcielnica.

Obiekt dostępny dla zwiedzających częściowo.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 30-11-2015 r.