Obiekt posiada dodatkowo istotne walory architektoniczne jest to spójny zespół powstały w stylu zmodernizowanego historyzmu.

Historia

Budowę Kalwarii Pszowskiej rozpoczęto na początku XX w. z inicjatywy księdza Brunona Laska, proboszcza pobliskiej parafii. Duchowny w 1905 r. zakupił 30 morgów gruntu pochodzącego z parcelacji byłego majątku dworskiego, a po uzyskaniu zgody na budowę założenia od władz kościelnych we Wrocławiu obszar ten przeznaczył pod kalwarię. Dzięki pomocy parafian sprawnie wytyczono ścieżki wzdłuż których rozmieszczono poszczególne stacje drogi krzyżowej o prostej prowizorycznej formie drewnianych słupów z dekoracją malarską wykonaną na blaszanym podłożu, obrazującą etapy Męki Pańskiej. Uroczystość poświęcenia miała miejsce rok później w trakcie odpustu we wrześniu 1906 r. Budowę pierwszej murowanej kaplicy rozpoczęto już w 1910 r., do końca września 1911 r. wybudowano łącznie trzy obiekty, projektu nieznanego wrocławskiego architekta. Niekorzystny wpływ na dalsze losy założenia miał pożar z 11 września 1911 r., w trakcie którego zniszczeniu uległy należące do parafii stodoły w których przechowywano wyposażenie kaplic, a także przeniesienie w 1913 r. księdza Laska do Jastrzębia. W wyniku działalności kopalni ,,Anna’’ w pobliżu kalwarii w 1914 r. zmieniono trasę dojścia do kaplic, wystąpiła również konieczność przeniesienia jednej z nich. Ze względu na zły stan techniczny obiektu w 1928 r. podjęto decyzję o gruntowny remoncie i restauracji trzech kaplic oraz wybudowaniu brakujących obiektów zgodnie z istniejącymi projektami. W ten sposób ksiądz Mikołaj Knosala stał się kontynuatorem dzieła, a obiekt powstał dzięki wsparciu oraz wiedzy wielu miejscowych rzemieślników. Niezbędne cegły dostarczył Józef Szolc właściciel miejscowej cegielni, za prace murarskie odpowiedzialna była firma Walentego Maciejaka z Pszowa, umieszone we wnętrzach figury wykonała natomiast firma z Poznania. Dzięki bezpłatnej pracy miejscowej ludności w 1929 r. wyremontowano trzy starsze kaplice oraz postawiono dwanaście nowych, uroczyste poświęcenie ukończonego zespołu miało miejsce 1 października 1929 r. W 1934 r. nasyp kopalni zniszczył dotychczasową drogę na kalwarię, księdza Knosala wraz z zarządem kościelnym wytyczył nową trasę w wyniku czego doszło do likwidacji pierwszej kaplicy. Po II wojnie światowej stan techniczny poszczególnych obiektów ulegał stopniowej degradacji, pod koniec lat 70. XX w. kaplica XV została przemianowana na kościół, w latach 80. XX w. przeprowadzono generalny remont obiektu, a w 1999 r. erygowano go na samodzielną parafię. Ostatni gruntowny remont pozostałych kaplic miał miejsce w 2003 r. i został przeprowadzony dzięki ofiarności parafian, którzy nierzadko sami finansowali prace.

Opis

Kalwaria Pszowska usytuowana jest w północnej części miasta w obrębie wzgórza. Teren na którym leży zespół wyznaczają ulice: Kusocińskiego, Sikorskiego, Lipowa, Kalwaryjska oraz Chrószcza. Swobodny krajobrazowy charakter miejsca został uzyskany dzięki wykorzystaniu naturalnego ukształtowania terenu, a poszczególne kaplice projektu nieznanego architekta pochodzenia wrocławskiego powstały w duchu zmodernizowanego historyzmu z przewagą form neobarokowych. Kaplice poświęcone są kolejnym stacją Drogi Krzyżowej, składają się z ołtarza w formie kamiennej mensy oraz rzeźb ilustrujących drogę Chrystusa na Golgotę, które utrzymane są w dwóch stylach: realistyczno-klasycystycznym oraz neobarokowo-rokokowym. Wszystkie obiekty posiadają formę kubaturową za wyjątkiem stacji XII w formie trzech prostych drewnianych krzyży o wysokości ośmiu metrów. Na uwagę zasługuje największa utrzymana w stylu neoromańskim kaplica XV stanowiąca obiekt kulminacyjny, zamykający kompozycję, w formie bazyliki z prezbiterium zwieńczonym absydą, która od lat 90. XX w. pełni funkcję kościoła parafialnego pw. Zmartwychwstania Pańskiego. Pozostałe kaplice stanowią murowane, otynkowane, niewielkie kubaturowo budynki wzniesione głównie na planie prostokąta w niektórych przypadkach o trójbocznym zamknięciu, charakteryzują się indywidualną formą oraz detalem.

Obiekt ogólnie dostępny z zewnątrz. Kaplica XV pełni obecnie funkcje kościoła parafialnego pw. Zmartwychwstania Pańskiego, otwarta zgodnie z harmonogramem nabożeństw.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 06.10.2014 r.