Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

budynek zarządu dóbr książęcych, tzw. paleja - Zabytek.pl

budynek zarządu dóbr książęcych, tzw. paleja


budynek użyteczności publicznej 1902 r. Pszczyna

Adres
Pszczyna, dr. Witolda Antesa 6

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. pszczyński, gm. Pszczyna - miasto

Reprezentatywny dla regionu przykład tendencji w architekturze XIX i 1 poł.XX w.; cenny przykład architektury historyzującej, o wysokich wartościach artystycznych, z zachowaną oryginalną kompozycją bryły oraz detalem architektonicznym.

Historia

Obiekt został wzniesiony w 1902 r. według projektu z 1899 r., jako siedziba Generalnego Zarządu Dóbr Książęcych w Pszczynie. W 1923 r. dokonano remontu sali posiedzeń. W 1931 r. na pierwszym piętrze zaprojektowano szklane drzwi, oddzielające korytarz od klatki schodowej. Sposób użytkowania obiektu zmieniał się na przestrzeni kolejnych lat. W czasie I wojny światowej z części pomieszczeń korzystała kwatera główna cesarza Wilhelma II. Swoją siedzibę w pomieszczeniach budynku miała także Powiatowa Międzysojusznicza Komisja Kontrolna. W 1934 r. obiekt został przejęty przez Zarząd Przymusowy Dóbr i Zakładów Księcia von Pless. Następnie mieściła się tu dyrekcja rolnictwa, będąca gospodarzem budynku oraz dyrekcja leśnictwa. Po roku 1937 gmach był siedzibą Dyrekcji Lasów Państwowych oraz książęcej księgowości Restverwaltung. Niektóre pomieszczenia wynajęto różnym firmom i organizacjom. W 1941 r. administracja książęca została przeniesiona, a budynek przejęły władze hitlerowskie. Po II wojnie światowej, do roku 1946, gmach zajmowało wojsko. W budynku mieściła się także szkoła górnicza, a od poł. XX w. obiekt ponownie pełnił funkcję administracyjną, jako siedziba różnych instytucji. Po wyburzeniu szpitala Joannitów, utworzono w nim przychodnie lekarskie i oddziały szpitalne. W latach 60. i 70. XX w. przeprowadzono prace adaptacyjne oraz modernizacyjne. Do roku 2000 budynek był siedzibą Szpitala Miejskiego w Pszczynie. W 2005 r. został sprzedany osobie prywatnej.

Opis

Obiekt został wybudowany na terenie dawnego folwarku Siedlice, położonego w kierunku południowym od historycznego centrum Pszczyny, pomiędzy obecnymi ulicami Kopernika i Korfantego. Na terenie folwarku o powierzchni 325 ha, znajdowała się późnoklasycystyczna rządcówka oraz klasycystyczne zabudowania gospodarcze: piętrowy spichlerz i stodoły, zamykające od wschodu rozległy dziedziniec. Na zachód od nich, na rogu ulicy Bielskiej i Korfantego znajdował się szpital Joannitów. Pierwotna struktura folwarku uległa zatarciu po 1870 r., co było wynikiem rozbudowy dzielnicy. W 1902 r., kalenicowo do ulicy Antesa, została wybudowana Paleja, wokół której urządzono niewielki park. Obiekt znajdował się w pobliżu innych zabudowań z przełomu XIX i XX w., m. in. willi Naczelnego Dyrektora Administracji Dóbr Książęcych, domu mieszkalnego urzędników Dyrekcji, budynków mieszkaniowych przy ul. Antesa i Kilińskiego oraz pomocniczego budynku mieszkalnego przy ul. Korfantego.

Obiekt wzniesiono w stylu neogotyku płomienistego, o cechach charakterystycznych dla architektury austriackiej, uwidaczniających się m. in. w układzie pokrycia dachu. Paleja jest budynkiem trzykondygnacyjnym, na planie zbliżonym do litery „H”. Posiada rozczłonkowaną bryłę oraz symetryczną fasadę, z dwoma szerokimi, zewnętrznymi ryzalitami. Mniejsze ryzality zostały umieszczone centralnie w elewacji frontowej i tylnej, oraz południowej i północnej. Ściany zostały wykonane z cegły maszynowej, w układzie krzyżowym, cokół z ciosów kamiennych. Obiekt nakryty jest dwuspadowy dachem, na więźbie płatwiowo-kleszczowej, krytym dachówką karpiówką. W budynku występują sklepienia ceramiczne beczkowe i krzyżowe, stropy odcinkowe Kleina oraz płaskie stropy żelbetowe i drewniane. Liczne detale architektoniczne wykonano z tynku oraz kształtek ceramicznych. Elewacje są symetryczne i charakteryzują się dużą ilością elementów dekoracyjnych i ozdobnych. Budynek wyróżnia się m. in. poprzez dekoracyjne szczyty, posiadające ażurową strukturę przypór i łuków oporowych oraz ozdobne fryzy wieńczące. Wnętrze obiektu jest 2,5 traktowe z korytarzem wewnętrznym oraz 4,5 traktowe w osiach ryzalitów. Projekt przewidywał 105 pomieszczeń o różnym przeznaczeniu i funkcjach. W suterenie znajdowały się dwa mieszkania, pokój portiera oraz kuchnia i pomieszczenia gospodarcze. Na poszczególnych kondygnacjach, po obu stronach korytarza znajdowały się pomieszczenia biurowe oraz archiwa i magazyny. Strych budynku jest dwupoziomowy. Paleja była obiektem nowoczesnym, wyposażonym w centralne ogrzewanie, wodociąg, kanalizację, instalację elektryczną, odgromową i telefoniczną. W pobliżu gmachu wybudowano transformatorownię, przybudówkę, w której sporządzano światłokopie planów rysunkowych oraz budynki gospodarcze. Na teren ogrodzonej posesji prowadziły dwie bramy wjazdowe.

Własność prywatna, obiekt dostępny z zewnątrz.

oprac. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 29-11-2017 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Joanna Wolany.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: neogotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.101942, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.306427