Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski pocz. XVIII w. Przysucha

Adres
Przysucha

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. przysuski, gm. Przysucha - miasto

Zorganizowane osadnictwo żydowskie pojawiło się w Przysusze zapewne na początku XVIII wieku.

W latach 20. XVIII wieku obok ulokowanej na prawie magdeburskim osady rzemieślników niemieckich oficjalnie wytyczono teren pod osadnictwo żydowskie — 39 arowy plac żydowski i odchodzące od niego ulice. Dopiero po 1740 roku w pobliżu ulokowano osadę polską wokół prawie hektarowego rynku. W 1745 roku trzy osady (niemiecka, żydowska i polska) zostały scalone w jeden organizm miejski pod nazwą Przysucha. Miasto położone na zapleczu ośrodka wydobycia i obróbki rud żelaza zaczęło się w szybkim tempie rozrastać.

Społeczność żydowska w Przysusze posiadała już w tym czasie dom modlitwy, mykwę i cheder. Około 1745 roku założono cmentarz, który znajdował się poza zwartą zabudową miejską, na północny-zachód od placu żydowskiego. W 1778 roku powstała okazała murowana synagoga.

W drugiej połowie XVIII wieku ludność żydowska stanowiła większość mieszkańców Przysuchy. W 1775 roku na 189 wszystkich domów w mieście 76 należało do Żydów, 44 były niemieckie, a 33 — katolickie.

Na przełomie XVIII i XIX wieku Przysucha stała się ważnym ośrodkiem chasydyzmu, jednym z pierwszych w centralnej Polsce. Osiadł tu cadyk Jaakow Icchak Ben Aszer Rabinowicz, zwany Świętym Żydem, uczeń Dawida Biedermana z Lelowa i Jaakowa Icchaka ha-Lewiego Horowica, zwanego Widzącym z Lublina. Po jego śmierci cadykiem został jego uczeń Symcha Bunim. Zarówno Jaakow Icchak Ben Aszer jak i Symcha Bunim zostali pochowani na przysuskim cmentarzu, a ich groby stały się miejscem pielgrzymek chasydów. Po śmierci Symchy Bunima w 1827 roku przysuski dwór chasydzki nie miał już takiego znaczenia jak wcześniej. Przysucha stopniowo przestała być również znaczącym centrum górniczo-hutniczym, a głównym źródłem utrzymania stały się handel i rzemiosło. Mimo to miasto rozwijało się, a szczególny wzrost odnotowywała społeczność żydowska. W 1820 roku Przysuchę zamieszkiwało 1150 Żydów, co stanowiło 65% wszystkich mieszkańców. Natomiast w 1890 roku ich liczba wzrosła do 2770 (79,2%).

Gmina przysuska była na tyle bogata, że udało jej się zbudować nowy dom modlitwy z łaźnią, a po pożarze odbudować go. Utrzymywała dom opieki dla starców i kalek, który częściowo pełnił też funkcję szpitala, cheder, płaciła wynagrodzenie rabinowi i opiekowała się cmentarzem.

Ostatnie pochówki miały miejsce na cmentarzu w 1942 roku. Kiedy 27 października 1942 roku rozpoczęła się akcja likwidacyjna getta przysuskiego, Niemcy otoczyli je kordonem i nakazali wszystkim stawić się w miejscach zbiórki. Osoby, które pozostały w domach, zastrzelono. Pozostali zostali zapędzeni na piechotę i furmankami do Opoczna, gdzie załadowano ich do pociągu jadącego do niemieckiego nazistowskiego obozu Treblinka II.

W Przysusze pozostało 60–80 Żydów wybranych do komanda roboczego. Mieli oni za zadanie pogrzebać wszystkie osoby zabite podczas „akcji”. Ofiary zostały złożone w zbiorowej mogile na cmentarzu. Był to chyba ostatni pochówek na przysuskim cmentarzu żydowskim. Latem 1943 roku mogiła została rozkopana przez specjalną grupę więźniów pod dowództwem Niemców, a zwłoki ofiar skremowano.

W czasie okupacji Niemcy dokonali dewastacji cmentarza. Zniszczyli ogrodzenie, użyli macew m.in. do budowy muru przy posterunku żandarmerii oraz budynku na zapleczu Straży Pożarnej. Po wojnie cmentarz niszczał i porastał roślinnością. Wywożono macewy, które były wykorzystywane do utwardzania dróg i podwórek. Władze powiatowe postanowiły przekształcić cmentarz w park.

W 1987 roku Fundacja Rodziny Nissenbaumów przeprowadziła prace porządkowe na cmentarzu. Działka cmentarna została wówczas ogrodzona, a od strony wschodniej wzniesiono dwa ohele. Pierwszy umieszczono nad grobem kaznodziei i jednego z pierwszych propagatorów chasydyzmu w centralnej Polsce — Abrahama z Przysuchy (zm. w 1806). W drugim, podwójnym ohelu umieszczono osiem mosiężnych tabliczek. Dwie mają upamiętniać fundatorów, pozostałe poświęcono pamięci wybitnych cadyków związanych ze szkołą przysuską: Jakuba Icchaka Rabinowicza, zwanego Świętym Żydem (1766–1813), Symchy Bunima (1765–1827), Jerachmiela z Przysuchy (1784–1836), Jakuba Icchaka Elchanana (zm. w 1873), Jerachmiela Judy Meira z Przysuchy (zm. w 1897) i Cwi Hirsza Mordechaja z Przysuchy (zm. w 1865 roku). Co roku do Przysuchy pielgrzymują chasydzi związani z dynastią cadyków przysuskich.

W 1989 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał przysuski cmentarz żydowski do ewidencji zabytków po nr. A-405 z dn. 3.04.1989.

Cmentarz ma obecnie powierzchnię 1,35 hektara i jest gęsto porośnięty drzewami oraz krzewami, które nie są przycinane. Zachowało się około 20 fragmentów nagrobków, najstarszy z nich pochodzi z 1771 roku. W drugiej dekadzie XXI wieku rozebrano mur przy posterunku policji, który Niemcy zbudowali z macew. Fragmenty nagrobków miały zostać odwiezione na teren cmentarza, ale w końcu tam nie trafiły. Do dzisiaj fragmenty nagrobków tkwią w ścianie budynku stojącego na tyłach Straży Pożarnej. Co jakiś czas podczas remontów podwórek i dróg mieszkańcy miasta odnajdują kawałki macew i odnoszą na teren cmentarza.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN