kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca - Zabytek.pl
Adres
Prusy
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. strzeliński, gm. Kondratowice
oraz gotycką wieżą.
Historia
Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca w Prusach (do 1945 r. - Prauss) po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych ok. 1315 r., kiedy to został wymieniony proboszcz Johann von Pruz. Od ok. 1534 r. do czasów ostatniej wojny kościół użytkowany był przez gminę protestancką. Świątynia w Prusach zapewne nosiła pierwotne wezwanie św. Leonarda. Kościół wzniesiony został w ostatniej tercji XIII w. lub na pocz. XIV w.; w latach 1495-1497 z fundacji Hansa von Borschnitz dobudowano wieżę zachodnią, na której w latach 1503 r. i 1507 r. zawieszono dzwony. W 1612 r. dobudowano nawę południową nakrytą sklepieniami kolebkowymi z lunetami. W tym samym czasie wybudowano prawdopodobnie zakrystię, a w nawie pn. usunięto późnoromańskie sklepienia, zastępując je również sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Wówczas elewacje kościoła pokryto geometryczną dekoracją sgraffitową. W 1660 r. założono wspólną więźbę dachową nad korpusem nawowym. W poł. XVIII w. kościół otrzymał empory. Po 1889 r. wejście główne ozdobiono neogotyckim portalem. Kościół był restaurowany przed 1914 r. oraz po 1937 r. (sgraffita). W latach 1993 r. i w 1998 r. miały miejsce ostatnie remonty wnętrza i dekoracji sgraffitowej na elewacjach.
Opis
Kościół usytuowany jest we wsch. części wsi, na wyniesieniu, wśród zabudowy wiejskiej, otoczony dawnym cmentarzem. Jest budowlą orientowaną, w całości oskarpowaną, o bryle zwartej, z korpusem nakrytym dachem dwuspadowym oraz pięciokondygnacyjną wieżą zwieńczoną współczesną pseudoattyką z prętów metalowych powielających swym obrysem kształt wczesnorenesansowej attyki złożonej z powtarzającego się motywu półkola i jaskółczych ogonów; hełm wieży ostrosłupowy.
Kościół murowany z kamienia (kamień łamany i cios granitowy) i cegły, tynkowany. Elewacje budowli na całej jej powierzchni (zarówno ściany, jak i przypory) pokrywa geometryczne sgraffito z motywami pseudoboni diamentowych i pasów z plecionką (częściowo rekonstruowane); obramienia okien oraz portale wykonane zostały z piaskowca.
Kościół posiada wnętrze dwunawowe. Nawa północna (starsza) jest dwuprzęsłowa, nakryta sklepieniem gwiaździstym, zamknięta prosto późnoromańskim, jednoprzęsłowym, kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym o podniesionej strzałce; od zachodu do nawy przylega kwadratowa wieża. Nawa południowa, odpowiadająca długością nawie północnej wraz z prezbiterium, jest trójprzęsłowa, nakryta w części wschodniej sklepieniem kolebkowym z lunetami i z dekoracja pasową (zachowany medalion z datą „1612” i monogramem „ML”); od zachodu jedno przęsło nakryte sklepieniem gwiaździstym. Do prezbiterium od pn. przylega zakrystia na planie kwadratu nakryta kolebą. W zachodniej części kościoła drewniana empora muzyczna z ażurową balustradą.
Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła:
Ołtarz główny, barokowy, lata 80. XVIII w., drewniany, polichromowany, pochodzący z kaplicy p.w. św. Augustyna dworu w Prusach.
Chrzcielnica, manierystyczna, ok. 1612 r., piaskowcowa z drewnianą nakrywą z lat 80. XVIII w.
Portal północny z ostatniej tercji XIII w. kamienny, o uskokowo opracowanych ościeżach, zdobiony kolumienkami o głowicach dekorowanych liśćmi klonu.
Dzwon odlany w 1507 r. przez Mathiasa Halbrittera z Jeleniej Góry ufundowany przez Wenceslausa(?) von Borschnitz.
Zabytek dostępny. Informacje o porządku nabożeństw na stronie internetowej archidiecezji wrocławskiej www.archidiecezja.wroc.pl.
Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 15.09.2014 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: gotycki
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.81132, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.97351