Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Wojciecha - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Wojciecha


kościół przełom XV/XVI w. Poznań

Adres
Poznań, Wzgórze św. Wojciecha 1

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. Poznań, gm. Poznań

Gotycki kościół, jeden z najstarszych w Poznaniu, nakryty imponującym sklepieniem gwiaździstym, z bogatą polichromią wnętrza (pocz.

XX w.) oraz zachowanym cennym wystrojem i wyposażeniem z XV-XX w. Pod świątynią mieści się Krypta Zasłużonych Wielkopolan - miejsce złożenia prochów wielu wybitnych osobistości, m. in. Józefa Wybickiego, Heliodora Święcickiego, Feliksa Nowowiejskiego, serca gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. W nawie południowej kościoła znajduje się sarkofag Karola Marcinkowskiego. Zabytek znajduje się w obszarze pomnika historii "Poznań - historyczny zespół miasta" (rozp. Prezydenta RP z dn. 28.11.2008 r.).

Historia

Dokładna data budowy kościoła nie jest znana. Jego datowanie jest bardzo zróżnicowane. Przyjmuje się, że mógł powstać na pocz. XI, XII lub w 1. ćw. XIII w. Najstarsza dotycząca go wzmianka pochodzi z 1244 r. i jest związana z utworzeniem parafii dla znajdującej się na tym terenie, położonej poza murami miasta, osady.

Na pocz. XV w. w źródłach pojawia się informacja na temat jego wezwania - śś. Wojciecha i Jerzego. Wówczas posiadał jednonawowy korpus, do którego dobudowano nawę pn., a następnie przesklepiono prezbiterium i nawę główną. W latach 80. XV w. wzniesiono wieżę w południowo-zachodnim narożniku, nieco później zakrystię po północnej stronie prezbiterium. W XVI w. do korpusu dobudowano południową nawę, a elewację wschodnią zwieńczono szczytem. Na przełomie XVI i XVII w. podwyższono, a następnie ponownie przesklepiono prezbiterium, nawę główną i północną. Na pocz. XVII w. zwieńczono szczytem elewację zach. kościoła, a po jego południowo-zachodniej stronie wzniesiono barokową dzwonnicę. W latach 1620-1634, po południowo-zachodniej stronie prezbiterium dobudowano kaplicę, której fundatorem był Maciej Mydelnik. W pierwszym dwudziestoleciu XIX w., na przedłużeniu środkowej nawy prezbiterium, wybudowano nową zakrystię. Na pocz. lat 80. tego stulecia zamontowano nową ambonę, następnie schody prowadzące na emporę muzyczną, a dziesięć lat później neogotycki ołtarz główny. W XIX w. kościół był wielokrotnie remontowany i odnawiany, m. in. w latach 1832-1833 oraz 1894-1895.

W 1910 r. rozpoczęto remont świątyni pod kierunkiem arch. Stanisława Mieczkowskiego, w trakcie którego ujednolicono otwory okienne (przemurowano istniejące i przebito nowe). W tym czasie zamontowano również witraże przedstawiające bł. Salomeę i św. Barbarę w nawach bocznych, kopie dzieł Stanisława Wyspiańskiego z kościoła franciszkanów w Krakowie oraz Józefa Mehoffera z katedry we Fryburgu. W latach 1911-1913 wnętrze ozdobiono polichromią autorstwa Antoniego Stanisława Procajłowicza. W 1922 r. w oknie prezbiterium umieszczono witraż przedstawiający św. Wojciecha wykonany przez Henryka Nostitz-Jackowskiego.

W 1923 r., z inicjatywy proboszcza parafii ks. Bolesława Kościelskiego, w podziemiach kościoła utworzono Kryptę Zasłużonych Wielkopolan wzorowaną na krakowskiej Skałce - miejsce złożenia prochów wybitnych osobistości, związanych z Poznaniem i regionem.

W trakcie działań wojennych na pocz. 1945 r. uszkodzeniu uległ wsch. szczyt, zniszczone zostały witraże, neogotycki ołtarz główny z końca XIX w. oraz boczne, ambona i sarkofag Karola Marcinkowskiego. W tym samym roku przystąpiono do remontu i naprawy zniszczeń, zakończonych ponownym poświęceniem kościoła. Na pocz. lat 50. odbudowano szczyt wsch. i wzniesiono nową zakrystię wg proj. Aleksandra Holasa. W 1997 r. po południowej stronie kościoła wybudowano nową kryptę, wg proj. arch. Jerzego Gurawskiego, do której prowadzi osobne zadaszone zejście o stalowej i przeszklonej modernistycznej konstrukcji.

Opis

Kościół jest położony w lewobrzeżnej części miasta, na Wzgórzu św. Wojciecha, po wschodniej stronie ul. noszącej imię świętego. Po jego południowo-zachodniej stronie wznosi się dzwonnica z przylegającą do niej od południa bramą prowadzącą na otoczony murem teren przykościelny.

Gotycka, pseudobazylikowa, orientowana, trójnawowa świątynia o prostopadłościennej bryle została wzniesiona w kilku etapach na rzucie wydłużonego prostokąta, którego północny bok jest ukośny, z cegły, w wątku gotyckim. Nawa główna i zamknięte trójbocznie prezbiterium są trójprzęsłowe, ujęte od północy i południa nawami bocznymi, o nieregularnych przęsłach przy prezbiterium od wschodu. Po zachodniej stronie nawy południowej znajdują się pozostałości dolnych kondygnacji dawnej, czworobocznej wieży. Do prezbiterium od południa przylega wybudowana w latach 1620-1634 kaplica na rzucie prostokąta, dwuprzęsłowa, nakryta sklepieniem krzyżowym, od wschodu - wtórna (1807-1817) zakrystia na rzucie zbliżonym do kwadratu, którego pn. i pd. elewacja są wtopione w diagonalne przypory bryły kościoła. Korpus świątyni nakrywa wysoki dach dwuspadowy, prezbiterium - trójpołaciowy, oba kryte dachówką. Kaplicę wieńczy dach płaski skryty za attyką.

Bryłę kościoła opinają jednouskokowe przypory, diagonalne na narożach. Elewacja frontowa jest dwukondygnacyjna, w części środkowej nieznacznie wysunięta przed lico elewacji naw bocznych, ujęta dwiema dwuuskokowymi diagonalnym przyporami, podzielona fryzem zębatym na dwie kondygnacje - w dolnej znajduje się ostrołukowy, trójuskokowy otwór drzwiowy, a w górnej otwór okienny o takim samym wykroju. Półszczyt w górnej partii elewacji przęsła północnego jest tynkowany, podzielony trzema blendami i nieznacznie przewieszony na wspierających go kroksztynach, połączonych łukami odcinkowymi. Trzy blendy w przęśle południowym są pozostałością otworów wieży, znajdującej się pierwotnie w tym miejscu. Fasadę wieńczy wysoki, dwustrefowy, tynkowany szczyt z pocz. XVII w. ze spływami wolutowymi i półszczytami nad bocznymi przęsłami, artykułowany półkolumnami w dolnej i pilastrami w górnej kondygnacji, z trójkątnym frontonem i krzyżem na szczycie.

Elewacja wschodnia jest trójosiowa, zwieńczona czterokondygnacyjny, tynkowanym szczytem o spływach wolutowych, artykułowanym blendami i pseudopilastrami, wspartym nad przęsłami bocznymi na odcinkach gzymsu wieńczącego elewację. Na tle tynkowanego ujętego przyporami przęsła środkowego znajduje się tynkowana zakrystia z lat 1807-1817.

Elewacje boczne są podzielone wysokimi ostrołukowymi oknami obustronnie rozglifionymi. Na drugiej od wschodu osi elewacji południowej wznosi się tynkowana kaplica z lat 1620-1634, zwieńczona wysoką attyką. Gotyckie, ostrołukowe portale boczne znajdują się na drugiej od zach. osi elewacji pn. oraz trzeciej w elewacji południowej.

Wnętrze kościoła jest podzielone na trzy nawy wysokimi filarami z przyporami, podtrzymującymi ostrołukowe arkady. Nakrywają je sklepienia gwiaździste o rozbudowanych podziałach: czteroramienne w nawach głównej i północnej oraz środkowej prezbiterium, ośmioramienne nad pn. nawą prezbiterium oraz sieciowo-gwiaździste nad nawą południową. Nawę główną od prezbiterium oddziela ostrołukowa arkada tęczowa. Ściany są dekorowane polichromią proj. Antoniego Procajłowicza, wykonaną w latach 1911-1913, o stylizowanych motywach roślinnych i geometrycznych, z przedstawieniami śś. Stanisława i Wojciecha w środkowym przęśle głównej nawy prezbiterium, Matki Boskiej Częstochowskiej i Ostrobramskiej na łuku tęczowym oraz Matki Boskiej adorowanej przez anioły i dzieci w nawie południowej.

We wnętrzu zachowało się bogate wyposażenie, pochodzące z XV-XX w. Do jego najcenniejszych elementów należą: ołtarz boczny w pn. nawie prezbiterium, z ok. 1630 r., ze środkowym obrazem przypisywanym Krzysztofowi Boguszewskiemu; ołtarz boczny w nawie południowej z obrazem przedstawiającym Opłakiwanie w polu środkowym, przypisywanym Angelo Bronzino lub jego warsztatowi oraz stalle z 1 ćw. XVII w. dekorowane ornamentami wolutowymi i okuciowymi. W kościele zachowały się też malowane na blasze cynowej portrety trumienne z tablicami herbowymi z XVII i XVIII w.

W podziemiach kościoła zostali pochowani wybitni Wielkopolanie, m. in. Józef Wybicki, Antoni „Amilkar” Kosiński, Andrzej Niegolewski, Heliodor Święcicki oraz Feliks Nowowiejski. W krypcie złożono również serce gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

Po południowo-zachodniej stronie kościoła wznosi się barokowa dzwonnica z pocz. XVII w., wybudowana na rzucie kwadratu, o konstrukcji ryglowej z wtórnym oszalowaniem, nakryta dachem namiotowym, krytym gontem. W elewacjach znajdują się prostokątne otwory w dwóch rzędach, oddzielone gzymsem. We wnętrzu zawieszone trzy dzwony, dwa najstarsze pochodzą z 1551 r. i 1702 r.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat parafii pw. św. Wojciecha znajdują się na stronie www.swietywojciech.archpoznan.pl (data dostępu: 7-11-2014 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 07.11.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.168162, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.152735